Đề án Thu phí phương tiện cơ giới vào một số khu vực trên địa bàn TP. Hà Nội có nguy cơ ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường để hạn chế số lượng xe cơ giới đi vào mà Sở Giao thông - Vận tải Hà Nội vừa báo cáo một số nội dung cơ bản, đã ngay lập tức thu hút sự quan tâm rất lớn của dư luận.

Do là một trong những chủ trương ảnh hưởng lớn đến việc di chuyển tại một trong hai đô thị lớn nhất nước, nên đề án này - nếu đi vào thực hiện, sẽ tác động không chỉ tới hàng triệu người dân Thủ đô, mà còn làm thay đổi chiến lược kinh doanh nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp bất động sản, sản xuất và nhập khẩu xe ô tô.

Cho đến thời điểm này, thông tin về Đề án là không nhiều và mới dừng ở việc nghiên cứu đưa ra các phương án “thu phí ùn tắc giao thông”. Vì vậy, vị trí thu phí, mức phí và thời gian triển khai được đề cập trong Đề án mới chỉ ở mức giả định, cần qua nhiều bước thẩm định, đánh giá trước khi trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Đúng như tên gọi, Đề án không nhằm vào mục tiêu kinh tế, mà thông qua việc áp một mức phí, chính quyền hy vọng sẽ hạn chế, tiến tới giảm dần lượng xe cơ giới cá nhân đi vào nội đô.

Đây cũng chính là một trong những giải pháp mang tính kinh điển trong các giáo trình giảng dạy kỹ sư tổ chức giao thông đô thị, đã được chính quyền nhiều đô thị lớn trên thế giới triển khai thành công.

Tuy nhiên, việc thu phí xe cơ giới vào nội đô chỉ khả thi khi TP. Hà Nội đáp ứng được tất cả các điều kiện như xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến thu phí; đảm bảo số hóa, đồng bộ hệ thống cơ sở dữ liệu và chia sẻ dữ liệu phương tiện giao thông; lắp đặt trang thiết bị trên các xe để có thể thực hiện được thu phí không dừng và xử lý vi phạm bằng phạt nguội; đảm bảo các điều kiện về kết cấu hạ tầng giao thông, hệ thống giao thông tĩnh và bãi đỗ trung chuyển để hành khách gửi xe cá nhân và đi phương tiện công cộng, phương tiện thay thế; đảm bảo năng lực hệ thống vận tải hành khách công cộng đáp ứng được nhu cầu chuyển đổi từ đi xe cá nhân của một bộ phận người dân.

Nếu như 3 điều kiện đầu không mất quá nhiều nguồn lực, thời gian, thì 2 điều kiện sau thực sự là thách thức rất lớn đối với chính quyền TP. Hà Nội nếu không muốn sớm vỡ trận khi đưa chính sách thu phí phương tiện cơ giới vào nội đô, nhất là khi hệ thống vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội còn hạn chế. Để có thể nâng năng lực vận tải khách công cộng lên 30% - ngưỡng tối thiểu đủ để người dân từ bỏ xe cá nhân, Hà Nội sẽ phải xây dựng xong ít nhất 6 tuyến đường sắt đô thị cùng mạng lưới xe buýt chất lượng cao đồng bộ, dễ tiếp cận.

Đó là chưa kể những khu vực được đề xuất thu phí xe cơ giới đi vào đều là khu đông dân cư, nhiều cơ quan, công sở, trường học, lượng phương tiện qua lại đông. Như vậy, nếu không có biện pháp căn cơ, khoa học, thì rất có thể sẽ gây ùn tắc tại một số thời điểm.

Việc thu phí phương tiện cơ giới vào một số khu vực trên địa bàn TP. Hà Nội có nguy cơ ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, hay các đô thị lớn khác tại Việt Nam là chủ trương đúng và chắc chắn sẽ phải thực hiện trong bối cảnh dân số khu vực đô thị ngày một gia tăng. Tuy vậy, muốn thực hiện phương án thu phí để nhắm tới mục tiêu tác động vào ý thức của người dân, làm thay đổi thói quen sử dụng xe cá nhân, thì ngoài việc xây dựng kết cấu hạ tầng hiện đại, lộ trình triển khai hợp lý, chính quyền các đô thị phải làm thật tốt hai phần việc.

Một là, làm tốt công tác tuyên truyền cho người dân.

Hai là, phải ứng dụng khoa học, công nghệ vào thu phí, tổ chức phân luồng từ xa, bảo đảm không để xảy ra ùn tắc tại các trạm, không gây phiền hà cho người dân.

Tuy nhiên, quan trọng nhất là Hà Nội và các đô thị lớn khác phải giải quyết được dứt điểm những bất cập trong lập quy hoạch đô thị cũng như thực hiện, quản lý quy hoạch - nguyên nhân cơ bản dẫn đến ùn tắc giao thông nội đô trong thời gian qua.

Nếu vẫn cứ để xảy ra tình trạng nhà máy, xí nghiệp di dời đến đâu, chung cư mọc lên thay thế đến đấy, thì cuối cùng, giải pháp hạn chế xe cá nhân hay dồn tiền làm hạ tầng cũng chưa thể mang lại hiệu quả cao, gây bất ổn xã hội, “làm khó” dân, cũng như khó đạt được mục tiêu quan trọng nhất là chống ùn tắc và ô nhiễm môi trường đô thị như kỳ vọng ban đầu.