Phát biểu tham luận trong Phiên toàn thể tại Hội thảo Văn hóa 2022, ngày 17/12/2022, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng tập trung vào nội dung "Xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách và huy động nguồn lực cho phát triển văn hóa".

Ở góc độ là Bộ quản lý nhà nước về lĩnh vực văn hóa, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, Bộ ý thức một cách sâu sắc rằng, Văn hóa luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm. Trong các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc, trong các Nghị quyết chuyên đề của Trung ương, của Bộ Chính trị đã khẳng định Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước. 

Gần đây nhất, Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021 đã được tổ chức thành công, tạo thêm động lực xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Phát biểu Kết luận Hội nghị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu 06 nhiệm vụ trọng tâm cả hệ thống chính trị cần thực hiện trong thời gian tới. 

Song hành cùng 6 nhiệm vụ, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đồng thời chỉ ra 04 giải pháp để thực hiện. Trong đó, giải pháp đầu tiên Tổng Bí thư đề cập là: “Tiếp tục nâng cao nhận thức và năng lực lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn hoá…Đối với công tác quản lý nhà nước, cần sớm khắc phục tình trạng chậm thể chế hóa đường lối, quan điểm, chủ trương của Đảng thành luật pháp và các chính sách cụ thể, khả thi về phát triển văn hóa, xây dựng con người... ”.

Thẻo Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng, tiếp theo thành công của Hội thảo khoa học “Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hoá, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới” do Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì tổ chức ngày 15/11/2022 vừa qua, Hội thảo Văn hoá năm 2022 “Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hoá” ngày hôm nay có ý nghĩa hết sức quan trọng, thiết thực triển khai định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã đề ra là “Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa”; đồng thời cụ thể hoá giải pháp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã kết luận tại Hội nghị văn hoá toàn quốc năm 2021. 

Kể từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng, đất nước tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo, dù còn nhiều khó khăn, song với sự quan tâm của Đảng, chỉ đạo sát sao của Chính phủ, sự hướng dẫn, ủng hộ của Quốc hội, công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế chính sách phát triển văn hoá đã đạt được một số kết quả nổi bật bước đầu.

Một là, Quá trình đổi mới thể chế theo hướng hội nhập quốc tế đã từng bước hình thành khung chính sách phát triển văn hoá tương đối toàn diện. Ngành Văn hoá đã tham mưu Chính phủ trình Quốc hội ban hành 05 Luật , trình Chính phủ ban hành 50 Nghị định, Thủ tướng Chính phủ ban hành 14 Quyết định; cùng với đó là trên 100 Thông tư, Thông tư liên tịch được điều chỉnh trực tiếp. 

Hai là, với sự ủng hộ của các Bộ chuyên ngành, Hệ thống các văn bản pháp luật về thuế, khuyến khích xã hội hóa, thu hút nguồn lực đầu tư cho văn hoá cũng đã được trình Quốc hội ban hành như Luật Thuế giá trị gia tăng năm 2008, sửa đổi, bổ sung năm 2014; Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2008, sửa đổi bổ sung năm 2013…

Bên cạnh đó, Nhà nước cũng khuyến khích hình thành các quỹ đào tạo, khuyến học, phát triển nhân tài, quảng bá văn học nghệ thuật, phát triển điện ảnh, hỗ trợ xuất bản. 

Ba là, khung chính sách đã tạo môi trường cho phép các ngành công nghiệp văn hóa khai thác, chuyển hóa các nguồn tài nguyên văn hóa thành sức mạnh mềm văn hóa, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế với sự ra đời của Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030 (Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 08/9/2016). Theo thống kê, so với mức đóng góp vào GDP chiếm 2,68% năm 2015, tới năm 2018, tỷ lệ này đạt 3,61% GDP cả nước. 

Ông Nguyễn Văn Hùng đánh giá, nhìn chung, quá trình xây dựng, hoàn thiện khung khổ pháp lý trong lĩnh vực văn hoá đã góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, kho tàng di sản, di tích lịch sử - văn hóa đồ sộ của dân tộc; quảng bá hình ảnh đất nước, con người và khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Bên cạnh những kết quả đạt được bước đầu đáng phấn khởi, Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn, vướng mắc về nguồn lực cho phát triển văn hoá.

Một là, vẫn còn “khoảng trống” trong khung khổ pháp lý để phát triển văn hoá. Đặc biệt, một số lĩnh vực văn hoá chưa có Luật hoặc Pháp lệnh điều chỉnh như: nghệ thuật biểu diễn; mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm; xây dựng môi trường văn hóa, thiết chế văn hóa, tuyên truyền cổ động chính trị, quyền và nghĩa vụ của văn nghệ sỹ...Một số lĩnh vực thậm chí chưa có văn bản điều chỉnh như lĩnh vực văn học, quản lý hoạt động trò chơi...

Hai là, các quy định của pháp luật hiện hành về huy động nguồn lực cho thấy văn hóa chưa hoàn toàn là ngành nghề được ưu tiên, khuyến khích, như Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) năm 2020 quy định chỉ có 5 lĩnh vực được áp dụng đầu tư theo phương thức PPP, trong đó không có lĩnh vực văn hóa. 

Hoặc Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp quy định các khoản chi được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế là các khoản tài trợ cho giáo dục, y tế, nghiên cứu khoa học, khắc phục hậu quả thiên tai…, không có lĩnh vực văn hoá.

Ba là, Việc gián đoạn chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa. 

Đầu tư cho văn hóa trong các giai đoạn trước 2016 được thực hiện chủ yếu thông qua Kế hoạch đầu tư công trung hạn ở cấp trung ương và địa phương; đồng thời có bổ sung thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Giai đoạn 2016-2020, theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Chương trình mục tiêu phát triển văn hóa đã bố trí 1.920 tỷ đồng vốn đầu tư phát triển và 453 tỷ đồng vốn sự nghiệp. Trong đó, hỗ trợ tu bổ cấp thiết 400 di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia với kinh phí là 245 tỷ đồng, bình quân 612 triệu/di tích. 

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, vừa qua, Chương trình Bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021-2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1230/QĐ-TTg ngày 15 tháng 7 năm 2021, dự kiến được phân bổ 1.428 triệu đồng vốn đầu tư phát triển cho 17 dự án. 

Đây sẽ là “vốn mồi” góp phần tích cực phát huy giá trị của các di sản văn hoá. Tuy nhiên, với 123 di tích quốc gia đặc biệt, 3.601 di tích quốc gia, 14 di sản văn hoá phi vật thể được UNESCO ghi danh thì mức đầu tư hỗ trợ từ các Chương trình nêu trên chỉ mới đáp ứng được một phần nhỏ so với nhu cầu thực tế và cần có sự chung tay của toàn xã hội.

Bốn là, mặc dù Đảng, Nhà nước có quan tâm nhưng đầu tư cho Văn hóa còn đang ở mức khiêm tốn, chi đầu tư cho văn hóa đạt 1,8% tổng chi ngân sách Nhà nước (theo Kết luận số 30-KL/TW ngày 20/7/2004 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng).

Nhìn lại những khó khăn, vướng mắc nêu trên, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng thừa nhận: “Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch xin nhận trách nhiệm với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước lĩnh vực văn hóa đã có những “khoảng trống” trong công tác tham mưu của mình”. 

Trên cơ sở đó, Bộ trưởng cho biết, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch nhận thấy rõ giá trị của Hội thảo ngày hôm nay. Hội thảo mà nói vui nhưng cũng hết sức thật rằng “Được nói và sẽ được nhiều gói mang về”. Gói ở đây là sự hoàn thiện hơn nữa về thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hoá.

Văn hóa giữ vai trò điều tiết xã hội bằng hệ thống giá trị, chuẩn mực văn hoá của cộng đồng, văn hóa giữ vai trò định hướng sự phát triển của xã hội bằng mục đích nhân văn của mình và cột mốc văn hóa trong tâm trí con người luôn là cột mốc vững chắc nhất. Do vậy, đầu tư cho văn hóa là đầu tư lâu dài để hướng tới tương lai. Với tất cả sự kỳ vọng và mong muốn, Bộ Văn hoá, thể thao và du lịch đề nghị Đảng, Nhà nước quan tâm, chỉ đạo những nội dung sau:

Một là, Ủng hộ việc rà soát, xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật điều chỉnh trực tiếp lĩnh vực văn hóa nhằm lấp đầy các “khoảng trống về pháp lý” tạo cơ sở, nguồn lực phát triển văn hoá như: Sửa đổi, bổ sung Luật Di sản văn hóa nhằm thể chế hoá đầy đủ các chủ trương, chính sách của Đảng về bảo vệ, phát huy giá trị của di sản văn hoá; đẩy mạnh phân công, phân cấp và xã hội hoá công tác bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hoá; giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn di sản văn hoá và phát triển…

Sửa đổi, bổ sung Luật Quảng cáo với cách tiếp cận quảng cáo là một ngành công nghiệp văn hoá.

Nghiên cứu, lập hồ sơ đề xuất xây dựng các Luật chuyên ngành văn hoá ở các lĩnh vực chưa có Luật điều chỉnh như nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật nhiếp ảnh triển lãm.

Quan tâm đến yếu tố đặc thù của ngành văn hoá trong công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế chính sách pháp luật:

Chính sách về tuổi lao động, tiền lương, phụ cấp cho những người hoạt động trong các bộ môn nghệ thuật đặc thù – những chiến sĩ trên mặt trận văn hoá, nghệ thuật; 

Chính sách cho các nghệ nhân, những người giữ hồn, giữ lửa trong lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể.

Hai là, Tiếp tục điều chỉnh, sửa đổi một số Luật chuyên ngành và ban hành một số Nghị định như: Luật Đầu tư, Luật PPP, bổ sung lĩnh vực văn hoá vào nhóm ngành nghề ưu đãi đầu tư, vào nhóm lĩnh vực được áp dụng đầu tư theo phương thức PPP.

Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp theo hướng bổ sung các khoản chi tài trợ cho văn hóa, thể thao được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

Có chính sách phù hợp tại Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, nhằm phát huy, sử dụng có hiệu quả tài sản kết cấu hạ tầng, thiết chế văn hóa, tài sản đặc thù của văn hóa.

Ban hành Nghị định về văn học, Nghị định quy định về đào tạo các ngành, nghề chuyên sâu đặc thù trong lĩnh vực nghệ thuật.

Ba là, tiếp tục quan tâm, ủng hộ để sớm ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa. Ngày 20/10/2022 vừa qua, tại Kết luận số 42-KL/TW kết luận Hội nghị lần thứ 6 BCHTW khoá XIII về kinh tế xã hội năm 2022-2023 đã đồng ý chủ trương cho xây dựng và triển khai Chương trình này. 

Chính phủ cũng đã có Nghị quyết giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cam kết sẽ phối hợp chặt chẽ với các ban, uỷ ban của Quốc hội, bộ, ngành Trung ương, các tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương để xây dựng, hoàn thiện dự thảo Chương trình, trình cấp có thẩm quyền xem xét, phê duyệt.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng khẳng định, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tin tưởng và kỳ vọng sau Hội thảo ngày hôm nay, cả hệ thống chính trị sẽ thống nhất nhận thức, hành động trong xây dựng thể chế, chính sách phát triển văn hoá của đất nước để “khơi thông nguồn lực” và “thúc đẩy sáng tạo”, chuyển hóa các trụ cột tài nguyên văn hóa vốn vô cùng giàu có, phong phú của dân tộc thành sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam.