Đề xuất này là một phần trong nỗ lực cải cách và điều chỉnh chính sách dân số Việt Nam, nhằm đối phó với tình trạng mức sinh đang giảm liên tục trong những năm gần đây và duy trì mức sinh thay thế.

Trong bối cảnh dân số Việt Nam đang đối mặt với vấn đề già hóa dân số, mức sinh liên tục giảm, và nhu cầu phải duy trì một tỷ lệ sinh bền vững, Bộ Y tế đang rà soát lại các chính sách dân số để tạo ra một hệ thống chính sách linh hoạt hơn, không chỉ hướng tới kiểm soát mức sinh mà còn tôn trọng quyền tự quyết của các gia đình trong việc sinh con.

Trước đây, chính sách dân số của Việt Nam đã có những quy định khắt khe về việc xử lý vi phạm, trong đó có quy định xử lý kỷ luật đối với công chức và đảng viên nếu sinh con thứ 3 trở lên. Tuy nhiên, với những thay đổi thực tế và trong nhận thức về dân số và sự phát triển của xã hội, Bộ Y tế đã đề xuất bỏ các quy định này.

Ông Lê Thanh Dũng cho biết, việc không xử lý kỷ luật đối với trường hợp sinh con thứ 3 là một phần trong chiến lược duy trì mức sinh thay thế của quốc gia.

Theo đó, chính sách mới sẽ chỉ tập trung vào việc tuyên truyền và khuyến khích các gia đình tự nguyện thực hiện kế hoạch hóa gia đình thông qua các biện pháp hỗ trợ, thay vì áp dụng các hình thức xử phạt như trước.

Mức sinh ở Việt Nam đã giảm mạnh trong hai thập kỷ qua, đặc biệt là ở khu vực thành thị, nơi tỷ lệ sinh hiện nay chỉ còn khoảng 1,7-1,8 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế cần thiết là 2,1 con/phụ nữ. Trong khi đó, mức sinh ở các khu vực nông thôn vẫn cao hơn mức sinh thay thế, tuy nhiên, sự chênh lệch giữa các khu vực đã giảm dần, với mức sinh ở các khu vực nông thôn đã xuống dưới mức sinh thay thế vào năm 2023.

Các yếu tố ảnh hưởng đến mức sinh giảm bao gồm những thay đổi trong điều kiện sống, sự nâng cao trình độ học vấn, và sự thay đổi trong nhu cầu phát triển cá nhân và sự nghiệp. Đặc biệt, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ hiện nay có xu hướng kết hôn muộn và sinh con muộn hơn, do yêu cầu về công việc, sự nghiệp và mức sống cao hơn.

Sức ép kinh tế, đặc biệt là chi phí sinh hoạt, chi phí giáo dục và chăm sóc con cái, cũng đã khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ quyết định sinh ít con hoặc thậm chí không sinh con.

Chính sách mới, theo Bộ Y tế, sẽ tập trung vào việc tạo ra một môi trường thuận lợi để các gia đình có thể sinh con và nuôi dạy con cái trong điều kiện kinh tế và xã hội ngày càng khó khăn.

Điều này bao gồm việc nâng cao các chính sách hỗ trợ chăm sóc sức khỏe sinh sản, tăng cường các dịch vụ y tế, giáo dục và nhà ở cho các gia đình, đặc biệt là ở những khu vực khó khăn hoặc vùng sâu, vùng xa.

Bộ Y tế cũng đang xây dựng các giải pháp để khuyến khích duy trì mức sinh thay thế, bao gồm việc hỗ trợ các nhóm đối tượng đặc thù, như phụ nữ dân tộc thiểu số, các gia đình ở vùng biên giới và hải đảo, những đối tượng gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế và giáo dục.

Bên cạnh đó, chính sách dân số mới sẽ đề cao sự tự quyết trong việc sinh con và điều kiện sống của mỗi gia đình, giúp đảm bảo một cơ cấu dân số bền vững cho tương lai.

Đề xuất không xử lý kỷ luật đối với công chức, đảng viên sinh con thứ 3 là một phần trong chiến lược dài hạn của Việt Nam nhằm xây dựng một xã hội công bằng và phát triển bền vững.

Theo Cục Dân số, trong ba năm liên tiếp, mức sinh trên toàn quốc giảm dưới mức thay thế (2,1 con/phụ nữ), đặc biệt trong năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ và dự báo năm 2024 sẽ giảm xuống còn 1,91 con/phụ nữ, mức giảm thấp nhất trong lịch sử. Nếu xu hướng này tiếp tục, Việt Nam sẽ đối diện với tình trạng giảm dân số tự nhiên trong tương lai không xa.

Một trong những vấn đề nghiêm trọng khác là mất cân bằng giới tính khi sinh, mặc dù đã giảm nhưng vẫn ở mức cao, ước tính năm 2024 là 112 bé trai/100 bé gái.

Bên cạnh đó, tình trạng già hóa dân số cũng đang diễn ra nhanh chóng, khi tỷ lệ người cao tuổi ngày càng tăng và hệ thống y tế chưa đủ khả năng đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho nhóm đối tượng này. Việc nâng cao chất lượng dân số, cải thiện thể chất, trí tuệ và tinh thần của người dân vẫn còn nhiều thách thức.

Ttrong thời gian gần đây, một số địa phương như TP.HCM đã triển khai các chính sách hỗ trợ để khuyến khích người dân sinh đủ hai con.

Mới đây, Hội đồng nhân dân TP.HCM đã ban hành Nghị quyết số 40/2024/NQ-HĐND, trong đó quy định các chính sách khen thưởng đối với các gia đình thực hiện tốt công tác dân số, như hỗ trợ 3 triệu đồng đối với phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi và 2 triệu đồng đối với phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo khi thực hiện tầm soát trước sinh và sơ sinh.

Dù vậy, những chính sách hỗ trợ tài chính này chỉ mang tính chất khuyến khích và không thể giải quyết triệt để vấn đề mức sinh thấp. Các đô thị phát triển trong khu vực Châu Á đã sử dụng giải pháp tài chính để giải quyết vấn đề mức sinh thấp, nhưng kết quả vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong đợi.

Do đó, việc hỗ trợ tài chính phải đi kèm với các chính sách đồng bộ về giáo dục, y tế, nhà ở và an sinh xã hội, nhằm tạo ra môi trường sống tốt nhất cho các gia đình trẻ.

Giải quyết vấn đề mức sinh thấp không phải là một nhiệm vụ của riêng ngành Y tế, mà cần sự chung tay của toàn bộ hệ thống chính trị và sự đồng thuận của cộng đồng.

Để tạo ra hiệu quả lâu dài, cần một chiến lược đồng bộ giữa các chính sách về giáo dục, y tế, an sinh xã hội và phát triển kinh tế đặc biệt là các chính sách hỗ trợ người dân có đủ điều kiện để nuôi dạy con cái trong một môi trường ổn định và đầy đủ.