Một làn sóng đầu tư mới có thể bắt đầu từ chính bối cảnh khó khăn của đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, cơ hội này cũng đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi Việt Nam cần có những đổi mới về chính sách và cơ chế để thu hút và giữ chân nhà đầu tư. Một trong những vấn đề trăn trở đối với các nhà đầu tư hiện nay là chính sách và cơ chế quản lý giao dịch liên kết chưa phù hợp với các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế.

Những hạn chế của chính sách quản lý giao dịch liên kết

Vấn đề giao dịch liên kết và chuyển giá đã được đề cập trong các văn bản pháp luật được ban hành từ cuối thập niên 90 của thế kỷ trước về quản lý thuế của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài như Thông tư số 74/TC/TCT ngày 20/10/1997 hướng dẫn về thuế đối với nhà đầu tư nước ngoài, Thông tư 89/1999/TT-BTC hướng dẫn thực hiện quy định về thuế đối với các hình thức đầu tư theo Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam...

Trong 20 năm qua, các văn bản trên liên tục được sửa đổi, cập nhật và thay thế. Tuy nhiên, chỉ đến khi Nghị định 20/2017/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết và Thông tư 41/2017/TT-BTC hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định 20/2017/NĐ-CP được ban hành vào năm 2017, vấn đề về giao dịch liên kết mới được nhìn nhận và điều chỉnh một cách toàn diện.

Nghị định 20/2017/NĐ-CP được coi là một bước tiến trong việc quản lý các giao dịch liên kết, được ra đời trong bối cảnh của chương trình cải cách và sửa đổi các quy định thuế, đồng thời, tham chiếu các chương trình hành động chống xói mòn cơ sở thuế, chuyển lợi nhuận ra nước ngoài của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD).

Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai, Nghị định vẫn còn bộc lộ một số bất cập và chưa có tính khả thi. Ngày 24/6 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 68/2020/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung khoản 3, Điều 8, Nghị định số 20/2017/NĐ-CP và trong thời gian tới sẽ ban hành một nghị định sửa đổi toàn diện nghị định này.

Một vài hạn chế chính của những quy định pháp luật về giao dịch liên kết hiện nay có thể kể đến như chưa có khái niệm rõ ràng về chuyển giá; thiếu các quy định cụ thể để xác định các trường hợp giao dịch liên kết hay chuyển giá; cơ chế xử lý các giao dịch liên kết chưa thực sự phù hợp và hiệu quả.

Chính vì những hạn chế đó, việc xác định các giao dịch liên kết và chuyển giá cũng như những kết luận thanh tra, kiểm tra về các giao dịch này còn nhiều bất cập và chưa phù hợp với thực tiễn, gây ra những quan ngại đối với các nhà đầu tư.

Phát biểu tại Hội nghị “Hà Nội 2020 - Hợp tác đầu tư và phát triển” do UBND TP. Hà Nội tổ chức ngày 27/6/2020, bà Virginia B.Foote, Chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam (AmCham) đã chia sẻ: “Các hạn chế đầu tư nước ngoài, khung pháp lý hạn chế và luật pháp được thi hành không đồng đều, các thủ tục hành chính gây khó khăn nên được xem xét và nới lỏng có chọn lọc để khuyến khích đầu tư nước ngoài và hỗ trợ phục hồi kinh tế. Có lẽ, điều quan trọng nhất là ban hành các thủ tục kiểm toán và thuế công bằng và nhất quán. Các thành viên của chúng tôi thường xuyên cảm thấy rằng, còn nhiều điểm thiếu nhất quán và gây tranh cãi trong hệ thống thuế và kiểm toán”.

Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, các giao dịch liên kết và xuyên quốc gia sẽ ngày càng nhiều hơn. Cách nhìn nhận không phù hợp và thiếu khách quan về những giao dịch này sẽ tạo nên những thách thức và rào cản đối các nhà đầu tư xuyên quốc gia khi quyết định đầu tư tại Việt Nam.

Giải pháp quản lý giao dịch liên kết hiệu quả

Trả lời cho câu hỏi làm thế nào để Việt Nam quản lý hiệu quả hoạt động chuyển giá, PGS-TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế - tài chính cấp cao thuộc Học viện Tài chính cho biết: “Trước hết, cần có một ngân hàng giá để từ đó có được giá khác nhau của các sản phẩm trong các ngành khác nhau nhằm có được sự giám sát tốt khi các doanh nghiệp kê khai giá không đúng và yêu cầu kê khai lại hay kê khai theo giá thị trường. Thứ hai, phải có các chuyên gia hiểu biết sâu sắc về chuyển giá và các hệ thống dữ liệu để chúng ta có thể tra cứu. Ngoài ra, chúng ta phải áp dụng thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) để từ đó có sự thống nhất về giá với những mặt hàng mà Việt Nam chưa có hoặc với những giao dịch liên kết để giảm thiểu hoạt động chuyển giá”.

Để kiểm soát chuyển giá hiệu quả, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế nhận định: “Trước hết, chúng ta cần kiểm soát để đảm bảo giảm bớt hành vi lách thuế bằng cách hoàn thiện cơ chế chính sách pháp luật. Thứ hai, tăng cường năng lực của các cán bộ làm công tác thuế dể đánh giá được hành vi nào là hành vi sai trái. Thứ ba, củng cố hệ thống công nghệ thông tin để khâu quản lý được công khai, minh bạch hơn”.

Trước đây, một chuyên gia thuế quốc tế cũng từng nhấn mạnh rằng, chuyển giá về bản chất không phải là một hoạt động bất hợp pháp, mà chỉ có gian lận về giá hay lạm dụng chuyển giá nhằm trốn thuế mới là bất hợp pháp. Chuyên gia này cũng đánh giá cao việc sử dụng thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) theo nguyên tắc cơ bản về “giá thị trường” của OECD.

Thêm vào đó, nhiều ý kiến khác cũng cho rằng, những sửa đổi và hoàn thiện hành lang pháp lý cho vấn đề giao dịch liên kết và chuyển giá ở Việt Nam cũng cần được thực hiện theo hướng phù hợp với các thông lệ quốc tế, tạo cơ sở thuận lợi hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp, tránh những quy định gây cản trở sự phát triển, tạo gánh nặng cho doanh nghiệp, để tạo sự an tâm cho các nhà đầu tư, thu hút làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Một môi trường chính sách rõ ràng và ổn định kết hợp với một cơ chế thực thi minh bạch dựa trên pháp luật và thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp cũng như thông lệ quốc tế chính là những kiến nghị và mong đợi của các nhà đầu tư trong và ngoài nước.