Khu công nghiệp Biên Hòa 1 hiện vẫn còn nhiều nhà máy hoạt động (Ảnh: Lê Toàn)

Chính thức phá sản giai đoạn I

Theo Đề án Di dời các doanh nghiệp trong Khu công nghiệp Biên Hòa 1 được UBND tỉnh Đồng Nai phê duyệt vào tháng 2/2024, có 76 doanh nghiệp phải di dời để chuyển đổi công năng. Việc di dời được chia làm 2 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn I, hoàn thành di dời 14 doanh nghiệp trước tháng 12/2024; giai đoạn II, hoàn thành di dời đối với toàn bộ doanh nghiệp còn lại trước tháng 12/2025.

Đến thời điểm này, kế hoạch di dời giai đoạn I đã đổ bể vì doanh nghiệp chưa di dời được do chưa nhận được kinh phí và chưa tìm được địa điểm mới. Trong khi giai đoạn I còn dở dang, thì giai đoạn II mới có 3 doanh nghiệp lên kế hoạch di dời.

Nói về nguyên nhân chưa ban hành được chính sách hỗ trợ doanh nghiệp di dời, ông Trần Vũ Hoài Hạ, Phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Đồng Nai (nay là Sở Tài chính) cho biết, vướng mắc lớn nhất trong việc di dời Khu công nghiệp Biên Hoà 1 là chưa có căn cứ pháp lý để xây dựng cơ chế, chính sách riêng hỗ trợ doanh nghiệp di dời, mà tất cả đều được áp dụng bởi các quy định của pháp luật chung hiện hành.

Hơn nữa, việc di dời khu công nghiệp chưa có tiền lệ trên cả nước, cùng với các chính sách, cơ chế hỗ trợ đi kèm cũng mới, có thể phải xin ý kiến các bộ, ngành Trung ương, nên tiến độ xây dựng cơ chế, chính sách chưa đạt tiến độ đề ra.

Do phá sản giai đoạn I, nên Sở Tài chính tỉnh Đồng Nai kiến nghị UBND tỉnh gộp chung 2 giai đoạn, có nghĩa là sẽ hoàn thành di dời cả 2 giai đoạn vào cuối năm 2025.

Giai đoạn II gặp nhiều trở ngại

Kể từ khi ban hành kế hoạch di dời Khu công nghiệp Biên Hòa 1 vào tháng 2/2024, UBND tỉnh Đồng Nai liên tục tổ chức cuộc họp với các sở, ngành để thúc tiến độ thực hiện. Thế nhưng, những vướng mắc liên quan chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, hỗ trợ người lao động chưa có tiền lệ, nên các sở, ngành rất lúng túng thực hiện.

Đến nay, nhiều công việc mới ở giai đoạn bắt đầu, như công tác giải phóng mặt bằng. Theo báo cáo của UBND tỉnh Đồng Nai, hiện có đến 67 doanh nghiệp còn thời hạn thuê đất đến năm 2051; một số doanh nghiệp còn thời hạn thuê đến năm 2041- 2044. Điều này có nghĩa, muốn di dời các doanh nghiệp ra khỏi khu công nghiệp, thì UBND tỉnh Đồng Nai phải đền bù cho doanh nghiệp thời gian thuê đất còn lại.

Theo tìm hiểu của phóng viên, các doanh nghiệp hoạt động tại Khu công nghiệp Biên Hòa 1 đều thống nhất với chủ trương di dời, nhưng đề nghị tỉnh Đồng Nai phải có chính sách hỗ trợ kinh phí cho doanh nghiệp di dời và giới thiệu vị trí mới phù hợp để doanh nghiệp lên kế hoạch. Thế nhưng, vấn đề kinh phí hỗ trợ doanh nghiệp di dời là bài toán nan giải nhất hiện nay.

Tại cuộc họp mới nhất (ngày 11/3/2025), phương án được đưa ra là đấu giá quyền sử dụng đất đối với khu 1 (diện tích 75 ha), để thực hiện bồi thường hỗ trợ doanh nghiệp theo hình thức cuốn chiếu từng giai đoạn nhằm đảm bảo cân đối nguồn lực.

Tại cuộc họp, Phó chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai Hồ Văn Hà yêu cầu đích danh các sở, ngành tập trung thực hiện các công việc trong năm nay, gồm TP. Biên Hòa ban hành quyết định thu hồi đất của người dân và doanh nghiệp để tạo quỹ đất sạch đấu giá; Sở Nông nghiệp và Môi trường ban hành chính sách bồi thường, hỗ trợ các doanh nghiệp; Sở Tài chính bố trí nguồn vốn thực hiện bồi thường, hỗ trợ di dời doanh nghiệp; Sở Xây dựng lập hồ sơ quyết định chủ trương đầu tư dự án, Trung tâm Phát triển quỹ đất tỉnh thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất.

Bà Meir Tlebadle, CEO Sunwah Kirin Việt Nam cho rằng, để di dời thành công Khu công nghiệp Biên Hòa 1, Chính phủ và chính quyền tỉnh Đồng Nai cần xem xét hỗ trợ tài chính, trợ cấp và ưu đãi cho các doanh nghiệp thực hiện di dời. Sự hỗ trợ tài chính này giúp doanh nghiệp giảm bớt gánh nặng tài chính, làm cho quá trình chuyển đổi trở nên khả thi hơn.

“Với những doanh nghiệp khi di dời đến địa điểm mới, nếu áp dụng công nghệ thân thiện với môi trường và bền vững như tiết kiệm năng lượng, giảm chất thải và kiểm soát ô nhiễm, thì Chính phủ và địa phương cần có ưu đãi và trợ cấp thuế. Đồng thời, các cơ quan nhà nước cần đơn giản hóa và cấp phép nhanh chóng cho các doanh nghiệp chuyển đến vị trí mới. Điều này giúp tăng tốc quá trình di dời và giảm thiểu nguy cơ gián đoạn sản xuất cho doanh nghiệp”, bà Meir Tlebadle đề xuất.

Riêng đối với chính sách hỗ trợ người lao động, theo khảo sát của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội (nay là Sở Nội vụ Đồng Nai), hiện chỉ còn 936 lao động làm việc tại Khu công nghiệp Biên Hòa 1 mà không di chuyển theo doanh nghiệp đến địa mới.

Qua khảo sát ý kiến, hầu hết công nhân ở lại đề xuất các chính sách hỗ trợ như được hưởng bảo hiểm thất nghiệp khi chưa tìm được việc mới, đề nghị giới thiệu việc mới, hỗ trợ việc chuyển đổi nghề… Những chính sách mà công nhân đề xuất hiện nay tỉnh Đồng Nai đang thực hiện theo các quy định hiện hành, nên Sở Nội vụ kiến nghị không cần thiết phải xây dựng chính sách riêng hỗ trợ người lao động khi di dời Khu công nghiệp Biên Hòa 1.

Theo đánh giá của Sở Tài chính Đồng Nai - đơn vị được giao tổng hợp báo cáo tiến độ, việc chuyển đổi công năng Khu công nghiệp Biên Hòa 1 thành khu đô thị, thương mại, dịch vụ đang thực hiện rất chậm so với kế hoạch đề ra.

Hiện tại, các nội dung quan trọng liên quan bồi thường, hỗ trợ đối với các doanh nghiệp chưa thực hiện được. Còn các nội dung liên quan lập quy hoạch 1/500 tại khu vực đấu giá đất... chưa thống nhất. Trong khi đó, vấn đề giải phóng mặt bằng là yếu tố tiên quyết đối với Đề án.

Trước sự chậm trễ của các sở, ngành trong việc di dời Khu công nghiệp Biên Hòa 1, tháng 10/2024, ông Võ Tấn Đức, Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai ký văn bản yêu cầu các sở, ngành liên quan khẩn trương rà soát căn cứ quy định pháp luật có liên quan, nguồn vốn thực hiện dự án làm cơ sở thực hiện thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ đối với các tổ chức và hộ gia đình, cá nhân thuộc diện phải di dời tại Khu công nghiệp Biên Hòa 1. Ông Võ Tấn Đức giao Văn phòng UBND tỉnh Đồng Nai theo dõi tiến độ triển khai nhiệm vụ, nếu đơn vị nào tiếp tục chậm trễ, tỉnh sẽ kỷ luật.