Mới đây Bộ Tài chính dự thảo áp dụng mức thuế 50% đối với thuốc lá điện tử. Nhiều ý kiến cho rằng, liệu đây có phải một hình thức hợp thức hoá, theo bà Phan Thị Hải, Phó chủ tịch Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế, hiện các sản phẩm thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng…) không được quy định cụ thể trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, chưa được phép nhập khẩu, mua bán, sản xuất, kinh doanh hợp pháp tại Việt Nam.

Cũng theo bà Hải, chiến lược quốc gia về Phòng chống tác hại của thuốc lá, Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá của Việt Nam, các nguyên tắc của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) mà Việt Nam là thành viên đều thể hiện quan điểm nhất quán chính sách của Nhà nước ta là từng bước giảm nguồn cung cấp thuốc lá, phù hợp với việc giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá.

"Nếu chúng ta quy định đánh thuế các sản phẩm này, đồng nghĩa với việc thừa nhận việc kinh doanh hợp pháp các sản phẩm này tại Việt Nam. Như vậy là không phù hợp với mục tiêu của Luật Phòng chống tác hại, Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại", đại diện Bộ Y tế nêu.

Thực tế cho thấy hiện nay mặc dù chưa được phép nhưng tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên Việt nam đã có xu hướng gia tăng. Khi cho phép kinh doanh hợp pháp thì tỷ lệ sử dụng sẽ tăng mạnh do dễ tiếp cận hơn, nhất là tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng sẽ tăng nhanh do đây là sản phẩm hướng nhiều đến đối tượng khách hàng trẻ tuổi

Được biết, theo Điều tra năm 2019 của Tổ chức Y tế thế giới, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 15-17 tuổi tại Việt Nam là 2,6%. Điều tra tình hình sử dụng thuốc lá trong học sinh năm 2022 cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử học sinh độ tuổi 13 -15 là 3,5%.

Nếu chúng ta không quyết liệt ngăn chặn các sản phẩm thuốc lá mới  này tại Việt Nam thì tỷ lệ sử dụng thuốc lá sẽ gia tăng trở lại. Việt Nam sẽ phải gánh chịu những hậu quả nặng nề hơn rất nhiều trong tương lai gần và các kết quả đạt được sẽ bị phá bỏ.

Chúng ta sẽ phải nỗ lực hơn, tốn kém nhân lực và tài chính hơn nữa trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc lá, giải quyết những gánh nặng bệnh tật và tử vong do thuốc lá cũng như các hệ lụy về xã hội, kinh tế, môi trường, đặc biệt là các hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe của thế hệ trẻ.

Với câu hỏi, việc hợp thức hóa thuốc lá điện tử, thuốc lá đun nóng nhiều ý kiến cho rằng chúng ta chỉ có thể quản lý chặt chẽ các linh kiện điện tử sử dụng trong sản xuất thuốc lá điện tử, còn phần tinh dầu là nơi dễ tuồn vào các hóa chất không rõ nguồn gốc, ma túy kiểu mới thì còn chưa rõ ràng thì cơ chế, theo bà Hải, thuốc lá điện tử sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất nên bị lợi dụng để sử dụng ma túy thông qua việc phối trộn.

Các đối tượng tội phạm ma tuý pha trộn ma tuý vào dung dịch để lôi kéo các em hút thuốc nhằm dẫn dắt các em vào con đường nghiện ma tuý.

Thực thế cho thấy, thuốc lá điện tử và kể cả một số loại thuốc lá nung nóng mới phát sinh, có sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất không phải là từ nguyên liệu lá thuốc lá điếu thông thường. Nguyên liệu phối trộn nhiều loại thành phần khác nhau nên có thể bị lợi dụng để sử dụng ma túy.

Thông qua việc phối trộn, người sử dụng có thể tự ý tăng tỷ lệ nicotine quá mức hoặc thêm ma túy và các chất gây nghiện khác vào để sử dụng mà khó bị phát hiện.

Một số loại ma túy sử dụng cùng thuốc lá điện tử khi thử test không phát hiện được ngay mà phải cần rất nhiều xét nghiệm chuyên sâu mới phát hiện được.

Theo báo cáo của Bộ Công an, năm 2022 trên toàn quốc đã phát hiện bắt giữ, xử lý 51 vụ, 97 đối tượng mua bán, tàng trữ trái phép chất ma túy dưới dạng “núp bóng” thực phẩm, đồ uống, thuốc lá điện tử; trong đó ma túy được “tẩm ướp” vào thảo mộc, thuốc lá điện tử: 32 vụ, 58 đối tượng.

Vật chứng thu giữ: 12,6kg MTTH dùng pha trộn thành gói bột pha “núp bóng” dưới các loại tên gọi “nước dâu”, “nước vui”, cà phê “White Coffe”, “CHALI”…; 124,1kg  và 40,7 lít ma túy loại ADB-BUTINACA dùng “tẩm ướp”, “pha trộn”, “núp bóng” dưới dạng thuốc lá điếu, tinh dầu thuốc lá điện tử.

Việc cho phép sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ làm gia tăng tình trạng sử dụng ma tuý, rất khó kiểm soát, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ, trật tự an toàn xã hội.

Theo bà Hải, thuốc lá điện tử có chứa nicotin là một hoá chất gây nghiện cao, là nguyên nhân dẫn đến nghiện nicotin và các nguy cơ khác bao gồm các bệnh tim, phổi cùng nhiều bệnh khác. Ngoài nicotin, thành phần của dung dịch thuốc lá điện tử còn có hàng nghìn hóa chất độc hại và hơn 16.000 loại hóa chất tạo hương vị như mùi bạc hà, socola, trái cây,…

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cảnh báo rằng tất cả các loại thuốc lá, bao gồm thuốc lá nung nóng đều có hại và không có bằng chứng nào chứng minh rằng thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn các sản phẩm thuốc lá thông thường.

Hiện nay đã đầy đủ bằng chứng cho thấy thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng gây hại cho sức khỏe người sử dụng bao gồm: gây nghiện do có chứa nicotine, ung thư, ảnh hưởng tới hệ miễn dịch, tâm thần, răng miệng, sinh sản, hô hấp và tim mạch, đồng thời gây nguy cơ đáng kể cho phụ nữ mang thai và thai nhi vì các sản phẩm này gây hại cho bào thai đang phát triển. 

Đối với thanh thiếu niên, sử dụng nicotine gây hại lớn đến sự phát triển não bộ, vì não bộ của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển cho tới tuổi 25. Nicotine đã được chứng minh làm suy yếu sự trưởng thành não bộ của thanh thiếu niên với những hậu quả ngắn hạn và hậu quả lâu dài nghiêm trọng đó là nghiện, rối loạn nhận thức và cảm xúc, giảm khả năng học tập và rối loạn tâm thần.

Phơi nhiễm nicotine cũng đặc biệt gây hại cho sức khỏe bà mẹ và bào thai trong thời kì thai nghén, gây ra đẻ non, thai chết lưu, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.

Đặc biệt, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn có nguy cơ gây ra nhiều ảnh hưởng cấp tính nguy hiểm và nguy cơ phát sinh các vấn đề xã hội nghiêm trọng, bao gồm:

Hội chứng tổn thương phổi cấp (EVALI): Nhiều ca tổn thương phổi nghiêm trọng và cấp tính, gây tử vong đã được báo cáo trên toàn cầu, chủ yếu ở Hoa Kỳ (2.807 ca chấn thương phổi do hút thuốc lá điện tử, bao gồm 68 ca tử vong, tính đến ngày ngày 18/2/2020); các ca tổn thương này này cũng đã được ghi nhận cả ở Canada, Nhật Bản, Anh , Malaysia , Bỉ  do việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nongd.

Ngộ độc: Với việc sử dụng thuốc lá điện tử ngày càng tăng, hàng ngàn trường hợp ngộ độc nicotine,  đã được ghi nhận (ở Mỹ, Châu Âu  và các quốc gia khác trong những năm gần đây).  

Tại Việt Nam, thời gian gần đây, số trường hợp ngộ độc do sử dụng thuốc lá điện tử đã được ghi nhận ở nhiều tỉnh, thành phố. Đáng chú ý, hầu hết các trường hợp xảy ra ở lứa tuổi học sinh, trong đó có cả nữ giới.

Theo thống kê sơ bộ tại Trung tâm chống độc bệnh viện Bạch mai, từ năm 2020 đến nay, Trung tâm tiếp nhận khoảng 100 ca ngộ độc nicotin và ma tuý tổng hợp do sử dụng thuốc lá điện tử.

Thương tích và tử vong do cháy, nổ thiết bị điện tử: Ngoài độc tính hóa học, các thiết bị thuốc lá điện tử bị lỗi/hỏng đã gây ra các vụ cháy nổ dẫn đến thiệt hại tài sản và thương tích nghiêm trọng (ví dụ như chân, tay, cổ và bỏng mặt, chấn thương mặt (mắt, mũi, miệng), và gây tổn thương tâm lý, chấn thương sọ và gãy xương cổ) Chỉ riêng tại Hoa Kỳ từ năm 2015 đến 2017, ước tính có khoảng 2.035 vụ nổ thuốc lá điện tử và các tổn thương do bỏng tại các khoa cấp cứu của bệnh viện Hoa Kỳ.

Các chấn thương bao gồm bỏng mặt, đùi, háng, bàn tay, mắt, mất nhiều răng, chấn thương dây thần kinh hướng tâm, rách mặt và gãy xương hàm dưới

Thuốc lá điện tử làm tăng nguy cơ khiến cho trẻ em và thanh thiếu niên sau này sẽ sử dụng thuốc lá thông thường

Bằng chứng từ các nước cho phép sử dụng thuốc lá điện tử cho thấy thuốc lá điện tử là nguyên nhân cho việc bắt đầu sử dụng thuốc lá điếu thông thường ở thanh thiếu niên bởi bản chất vẫn là nghiện chất nicotin.

Vì vậy, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có nhiều khả năng trở thành người hút thuốc lá điếu thông thường. Thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc nhưng sử dụng thuốc lá điện tử thì tỷ lệ chuyển sang hút thuốc lá điếu thông thường cao hơn từ 2 đến 3,5 lần so với những thanh thiếu niên chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử.

Thuốc lá điện tử đã xuất hiện không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới, nếu cho phép nó lưu hành, nên có những điều luật như thế nào để có thể quản lý được ngành hàng này?

Cũng tương tự như thuốc lá điếu hiện nay, Việt Nam vẫn cho phép kinh doanh thuốc lá điếu nhưng tình trạng buôn lậu từ trước đến nay vẫn xảy ra.

Theo báo cáo đánh giá 10 năm thực hiện Luật Phòng chống tác hại thuốc lá (báo cáo từ các bộ, ngành, địa phương): Việc quản lý các thương nhân phân phối, bán buôn, bản lẻ sản phẩm thuốc lá chưa tốt, do đó, khả năng tiếp cận của người tiêu dùng đối với hệ thống bán lẻ thuốc lá khá dễ dàng.

Một số thương nhân bán lẻ sản phẩm thuốc lá vẫn hoạt động kinh doanh khi chưa được cấp Giấy phép bán lẻ sản phẩm thuốc lá do ý thức tuân thủ pháp luật chưa cao. Đây là một kẽ hở gây khó kiểm soát việc thuốc lá lậu vào thị trường.

Các sản phẩm thuốc lá mới lại vô cùng đa dạng, khó nhận biết: Các sản phẩm thuốc lá mới đa dạng từ màu sắc tới hình dạng, có các thiết kế đặc biệt, mẫu mã luôn luôn thay đổi.

Hiện nay ngành công nghiệp thuốc lá đã tạo ra sản phẩm lai giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, trong đó bộ phận nguyên liệu để hút bao gồm cả nguyên liệu thuốc lá và bộ phận chứa dung dịch giống như thuốc lá điện tử.

Do khó nhận diện nên các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới dễ dàng xâm nhập vào đời sống, đồng thời cũng khiến cho việc kiểm tra và nhận biết của các cơ quan chức năng cũng rất khó khăn.

Vì vậy làm thế nào để quản lý chặt chẽ để tránh việc lợi dụng pha trộn ma tuý, để tránh cho trẻ em không sử dụng là một khó khăn, thách thức lớn cho cơ quan quản lý và cả xã hội. Nhà nước sẽ phải tốn kém thêm nguồn lực, chi phí để quản lý trong khi sản phẩm này lại tạo thêm gánh nặng về bệnh tật, tử vong và ảnh hưởng đến trẻ em, thanh thiếu niên.

Việc cho phép kinh doanh sản phẩm này sẽ làm tăng chi phí, gánh nặng quản lý cho nhà nước và người dân trong khi người dân không có lợi ích  cả về sức khoẻ và kinh tế, môi trường. Nếu lợi ích kinh doanh đi ngược lại lợi ích sức khỏe cộng đồng thì chọn vấn đề ưu tiên là  sức khỏe cộng đồng

Do tác hại nghiêm trọng của các sản phẩm thuốc lá mới tới sức khoẻ, đặc biệt là thế hệ trẻ, nên nếu chúng ta không quyết liệt ngăn chặn các sản phẩm thuốc lá mới này tại Việt Nam trước khi quá muộn thì thế hệ trẻ của chúng ta sẽ phải gánh chịu hậu quả rất lớn, đặc biệt đặc biệt việc cho phép sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ làm gia tăng tình trạng sử dụng ma tuý, rất khó kiểm soát, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ, trật tự an toàn xã hội.

Tháng 10/2023 Tổ chức Y tế thế giới cũng đã có bản khuyến nghị đối với Việt Nam rằng, đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm nhập khẩu, sản xuất, phân phối và bán các sản phẩm nicotine, hệ thống phân phối điện tử không chứa nicotine và các sản phẩm thuốc lá nung nóng, cũng như cấm quảng cáo và khuyến mãi các sản phẩm này ở Việt Nam.

Trên thế giới đã có 42 nước cấm. Trong khu vực ASEAN đã có 5 quốc gia cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử là Thái Lan, Singapore, Lào, Brunei,Campuchia.

Trên quan điểm lấy lợi ích sức khỏe của người dân là trên hết, đặc biệt ngăn ngừa thế hệ trẻ phụ thuộc vào sản phẩm gây nghiện, Bộ Y tế dụe kiến đề xuất với Quốc hội sớm ban hành Nghị quyết về việc cấm sử dụng và kinh doanh các sản phẩm thuốc lá mới tại Việt Nam.