Theo ông Nguyễn Hồng Long, Phó trưởng ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp Trung ương, nếu tách riêng phần đất đai khi xác định giá trị doanh nghiệp, thì sẽ đẩy nhanh được tiến trình cổ phần hóa.

Thưa ông, hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn không đạt mục tiêu đặt ra có làm cho quá trình tái cơ cấu, đổi mới doanh nghiệp nhà nước bị chậm lại?

Hiện vẫn còn những cách hiểu khác nhau về cơ cấu, sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước.

Tôi muốn nhấn mạnh lại rằng, tái cơ cấu, sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước nhằm mục đích để khu vực kinh tế này hoạt động hiệu quả, tạo ra việc làm, thu nhập cho người lao động, đóng góp vào ngân sách nhà nước...

Bên cạnh đó, nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước trên nền tảng công nghệ hiện đại, năng lực đổi mới sáng tạo, quản trị theo chuẩn mực quốc tế, làm tốt vai trò dẫn dắt phát triển các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác nhằm huy động, phân bổ, sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội; quản lý chặt chẽ, bảo toàn và phát triển vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp.

Cổ phần hóa, thoái vốn chỉ là một trong 5 phương pháp thực hiện mục tiêu này, chứ không phải là phương pháp duy nhất. Có nghĩa là, mặc dù hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn trong giai đoạn 2016 -  2020 chưa đạt mục tiêu đặt ra (do yếu tố khách quan và chủ quan), đặc biệt là từ đầu năm 2021 đến nay, nhưng không có nghĩa là tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước bị chậm lại.

Vậy tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn bị chậm trễ, theo ông, có phải một phần do thể chế chưa phù hợp với thực tiễn?

Cần phải khẳng định, không có bất cứ văn bản quy phạm pháp luật nào có thể phù hợp cho mọi đối tượng, với tất cả loại hình doanh nghiệp và tất cả các ngành, lĩnh vực, địa phương. 

Để xử lý vấn đề này, khi ban hành văn bản quy phạm pháp luật phải có quy định, trong trường hợp xảy ra những vấn đề thực tế mà không nằm trong quy định chung, quy định phổ biến áp dụng cho tất cả đối tượng, thì cấp nào được phép xử lý, xử lý theo quy trình nào, có hướng dẫn cụ thể để doanh nghiệp thực hiện, chứ không thể áp dụng toàn bộ quy trình, cách thức của doanh nghiệp này vào doanh nghiệp khác.

Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, trao quyền chủ động, nhưng phải bảo đảm công khai, minh bạch, dân chủ, khách quan, xử phạt nghiêm minh gắn với trách nhiệm trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ, quản lý, điều hành doanh nghiệp.

Có thể thấy, điểm nghẽn lớn nhất trong cổ phần hóa chính là xử lý về đất đai. Văn bản quy phạm về đất đai đã đầy đủ, đồng bộ, vì sao vẫn vướng, thưa ông?

Nghị định số 126/2017/NĐ-CP đã quy định rõ, không tính vào giá trị doanh nghiệp đối với đất đi thuê trả tiền hàng năm (giá trị quyền sử dụng đất), chỉ tính vào giá trị doanh nghiệp đối với đất thuê trả tiền một lần. Nghị định số 140/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 126/2017/NĐ-CP) cũng nhắc lại quy định này.

Nghị định số 167/2017/NĐ-CP quy định việc sắp xếp lại, xử lý tài sản công yêu cầu các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp và doanh nghiệp đang quản lý, sử dụng nhà đất bắt buộc phải sắp xếp lại. Nghĩa là, không phải đợi đến khi cổ phần hóa mới tiến hành sắp xếp lại cơ sở nhà đất. Khi sắp xếp lại, diện tích đất nào không sử dụng hoặc sử dụng không đúng mục đích phải trả lại cho Nhà nước để bố trí cho cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp khác sử dụng đúng quy hoạch, kế hoạch, khai thác tối đa hiệu quả; còn khi cổ phần hóa, phải có phương án sử dụng đất.

Vướng mắc hiện nay là doanh nghiệp thực hiện không nghiêm việc sắp xếp lại nhà đất. Thậm chí, những đơn vị thực hiện nghiêm cũng bị vướng. Đó là trường hợp doanh nghiệp trả lại đất cho Nhà nước, nhưng không trả được, vì mảnh đất đang xảy ra tranh chấp, hồ sơ pháp lý không đầy đủ... Nếu không xử lý được phương án sắp xếp đất đai, thì tiến trình cổ phần hóa không thể thực hiện được. Điểm vướng nhất trong cổ phần hóa là xác định vào giá trị doanh nghiệp đối với đất thuê trả tiền một lần.

Ông có thể giải thích rõ hơn, cụ thể là vướng như thế nào, khi đã có quy định, xác định giá trị đất để tính vào giá trị doanh nghiệp phải sát với giá thị trường?

Vướng chính ở quy định “sát với giá thị trường”, vì khái niệm “sát với giá thị trường” mang tính định tính, chứ không định lượng, như vậy, phải có tiêu chí, cách tính cụ thể.

Đơn cử, mảnh đất không giao dịch, mà không tổ chức đấu giá, thì làm sao có giá thị trường để yêu cầu phải “sát với giá thị trường”.

Để xử lý triệt để vướng mắc này và tránh thất thoát tài sản nhà nước, có ý kiến đề nghị không tính đất thuê trả tiền một lần vào giá trị doanh nghiệp, nghĩa là tách riêng phần đất đai, chỉ có như vậy mới đẩy nhanh được tiến trình cổ phần hóa.

Cá nhân tôi thấy rằng, phương án này nếu thực hiện được sẽ đẩy nhanh được tiến độ cổ phần hóa. Muốn vậy, phải có văn bản quy phạm pháp luật rõ ràng, đồng bộ, quy định cụ thể, còn nếu vẫn quy định như hiện nay, thì không ai dám mạnh dạn tiên phong vì sẽ vi phạm pháp luật, mặc dù thực hiện theo phương án này sẽ tháo gỡ được vướng mắc về đất đai trong tiến trình cổ phần hóa.