Một phiên livestream bán kẹo dẻo rau củ của team “Chị Em Rọt” (CER Group)

Cần phạt nặng KOL, KOC quảng cáo sai sự thật

Những ngày qua, dư luận nóng lên bởi những sự việc như Quang Linh Vlogs, hoa hậu Thùy Tiên quảng bá sản phẩm kẹo rau củ Kera với thông tin “một viên kẹo tương đương một đĩa rau”, trong khi kết quả kiểm nghiệm cho thấy, hàm lượng chất xơ trong sản phẩm chỉ đạt 0,016 g/viên - con số quá nhỏ so với lời quảng cáo thổi phồng, không đúng sự thật; hay Hằng Du Mục lên tiếng xin lỗi khi livestream bán hàng quảng cáo “1 hũ yến 70 ml chứa tới 30 g yến A5”…

Đây không phải lần đầu tiên, các KOL (Key Opinion Leader - người có sức ảnh hưởng, thường là chuyên gia hoặc người nổi tiếng), KOC (Key Opinion Consumer - người tiêu dùng có sức ảnh hưởng lớn trên thị trường) quảng cáo bán hàng không đúng sự thật.

Trước đó, nhiều KOL, KOC bị chỉ trích vì thổi phồng công dụng sản phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, thiết bị công nghệ... Không ít người nổi tiếng đã phải lên tiếng công khai xin lỗi công chúng vì nhận lời quảng cáo cho các sản phẩm không rõ nguồn gốc hoặc không đúng sự thật.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành (Luật Quảng cáo, Luật Hình sự), hành vi quảng cáo sai sự thật có thể sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc hình sự, tùy mức độ, hậu quả từng trường hợp. Cụ thể, cá nhân quảng cáo sai sự thật có thể bị phạt 60 - 80 triệu đồng. Một số trường hợp như quảng cáo mỹ phẩm hoặc thực phẩm chức năng gây hiểu lầm có mức phạt thấp hơn, 20 - 40 triệu đồng. Trường hợp tổ chức vi phạm, mức phạt sẽ áp dụng gấp đôi so với mức phạt đối với cá nhân.

Thế nhưng, các KOL, KOC vẫn “tái phạm”, lý do một phần bởi chế tài đang khá nhẹ, chủ yếu là xử phạt hành chính bằng tiền. Trong khi đó, thù lao, lợi nhuận mà họ thu được rất lớn, có thể lên đến hàng tỷ đồng cho một chiến dịch truyền thông.

“Cần tăng mức xử phạt tiền nhằm đảm bảo tính răn đe, bởi việc quảng cáo gian dối đưa đến lợi nhuận rất lớn cho gian thương, thậm chí gian thương còn sẵn sàng chi trả cho nghệ sĩ, TikToker khoản lợi nhuận lớn để giúp sức cho việc đưa thông tin quảng cáo”, luật sư Hoàng Tùng, Văn phòng Luật sư Trung Hòa (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) nêu quan điểm.

Các hình thức xử phạt bổ sung

Một số ý kiến còn đề nghị, bên cạnh chế tài nghiêm khắc, xử phạt tiền nặng với KOL, KOC vi phạm, cần áp dụng thêm các hình thức như cấm sóng, cấm tham gia hành nghề 1 - 5 năm, cấm tham gia quảng cáo, tham dự sự kiện.

Luật sư Trần Tuấn Anh, Giám đốc Công ty Luật Minh Bạch cho biết, tại các quy định pháp luật hiện hành đã có các hình phạt bổ sung bên cạnh hình phạt tiền, như buộc gỡ bỏ, xóa các nội dung quảng cáo sai sự thật; buộc cải chính thông tin và xin lỗi công khai; cấm tham gia hoạt động quảng cáo 1 - 3 năm khi thuộc những trường hợp nghiêm trọng hoặc tái phạm; cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 1 - 5 năm.

“Người quảng cáo sai sự thật nên bị cấm phát sóng, hoặc cấm tham gia quảng cáo theo quy định của pháp luật và chính sách của các nền tảng mạng xã hội”, luật sư Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, luật sư Nguyễn Văn Đức (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) cho rằng, đối với nghệ sĩ, người nổi tiếng vi phạm pháp luật, cần đánh giá tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm để xem xét xử lý bằng các chế tài nghiêm khắc hơn. Các hình phạt bổ sung mà cơ quan chức năng cần cân nhắc (như cấm biểu diễn, cấm những công việc liên quan đến hoạt động quảng cáo, quảng bá trong một thời gian nhất định…) là các hình phạt nhằm răn đe, có tác dụng ngăn chặn việc tái phạm của KOL, KOC.

Cùng đề cập vấn đề trên, ông Nguyễn Ngọc Long, Người sáng lập Câu lạc bộ Truyền thông Trăng Đen cho hay, thời điểm hiện tại, khi quảng bá sai sự thật, các KOL, KOC thường chỉ phải đối mặt với sự chỉ trích từ cộng đồng mạng, hoặc bị nhãn hàng hủy hợp đồng. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình mà Mỹ, Anh, Hàn Quốc…áp dụng, như phạt tiền dựa trên mức độ ảnh hưởng của KOL, KOC; buộc họ bồi thường thiệt hại nếu quảng cáo sai sự thật gây hậu quả nghiêm trọng, hoặc cấm họ tham gia quảng cáo trong một khoảng thời gian nhất định nếu vi phạm nhiều lần. Khi chế tài đủ mạnh, các KOL, KOC sẽ phải cân nhắc kỹ hơn trước khi nhận quảng cáo, thay vì chỉ quan tâm đến lợi ích tài chính.

Theo ông Nguyễn Bình Minh, Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, bên cạnh lợi ích về thương mại, doanh nghiệp cần tuân thủ quy định pháp luật, đảm bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm, thực hiện nghĩa vụ thuế và quảng cáo đúng sự thật. Do bán hàng qua mạng, livestream bán hàng là mô hình kinh doanh mới, các cơ quan chức năng vẫn đang nghiên cứu để xây dựng hành lang pháp lý phù hợp.

“Có thể cần quy định về chứng chỉ hành nghề cho người tham gia livestream bán hàng để đảm bảo tuân thủ quy tắc nghề nghiệp và chịu trách nhiệm pháp lý đối với các phát ngôn trong phiên livestream”, ông Minh kiến nghị.

Từ góc độ quản lý nhà nước, theo Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), bài toán quản lý đặt ra với các cơ quan có thẩm quyền là sự cần thiết phải có chính sách, quy định phù hợp nhằm đảm bảo hoạt động của KOL tuân thủ các quy định pháp luật cũng như chuẩn mực xã hội, mang lại giá trị tích cực cho đất nước, xã hội, cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.

Theo đó, đơn vị này đã đề xuất một số giải pháp quản lý, sử dụng KOL tại Việt Nam. Cụ thể, đề xuất bổ sung các quy định về trách nhiệm của người chuyển tải sản phẩm quảng cáo có ảnh hưởng nhằm đảm bảo việc cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về sản phẩm, dịch vụ được quảng cáo; phân biệt quảng cáo với nội dung thông tin khác; thông báo trước cho người tiêu dùng về việc thực hiện quảng cáo; khi đăng tải ý kiến, cảm nhận trên mạng xã hội về kết quả sử dụng mỹ phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, phải là người trực tiếp sử dụng sản phẩm; yêu cầu các tài khoản mạng xã hội đã được xác thực mới được hoạt động quảng cáo, livestream quảng cáo...