Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), năm 2018, toàn hệ thống các tổ chức tín dụng đã xử lý được 149,22 nghìn tỷ đồng nợ xấu. Tỷ lệ nợ xấu nội bảng của hệ thống tổ chức tín dụng là 1,89%, giảm so với mức 2,46% cuối năm 2016 và 1,99% cuối năm 2017. Đây là mức thấp nhất kể từ năm 2012 đến nay và đã nằm dưới ngưỡng 2% - ngưỡng mục tiêu trong Nghị quyết số 01 vừa được ban hành đầu năm 2019.

Nhờ hoạt động xử lý nợ xấu được đẩy nhanh hơn, giá trị nợ xấu xử lý trong năm 2018 tăng gần 30% so với năm 2017. Dù vậy, đây chỉ là kết quả ban đầu và các chuyên gia kinh tế cho rằng, nợ xấu còn tiềm ẩn ở các khoản mục nợ cơ cấu, trái phiếu doanh nghiệp cơ cấu nợ, các khoản ủy thác, phải thu khó đòi... của các tổ chức tín dụng. Đáng chú ý, nợ xấu ở nhóm ngân hàng mua bắt buộc, ngân hàng bị kiểm soát đặc biệt, nhà băng yếu kém chậm cải thiện.

Thực tế cho thấy, dù Nghị quyết 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn cho các nhà băng, nhưng việc thu hồi nợ xấu chưa phải đã được gỡ rối. Trong đó, phát mãi tài sản vẫn là rào cản lớn trong xử lý nợ. Đơn cử trường hợp Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (VAMC) đã “nổ phát súng” đầu tiên thu giữ khối tài sản giá trị 7.000 tỷ đồng của Sài Gòn One Tower theo Nghị quyết 42 từ tháng 8/2017, nhưng đến nay khối tài sản này vẫn chưa bán được vì nhiều lý do. Trong đó, có lý do chưa có sự đồng thuận giữa các cổ đông của bên bán.

Sacombank cho biết, Ngân hàng đang nỗ lực thanh lý hàng loạt bất động sản để xử lý nợ xấu. Trong đó, có 3 lô đất được nhà băng này rao bán “đại hạ giá” gần 3.000 tỷ đồng. Cụ thể, dự án bất động sản nghìn tỷ lớn đầu tiên mà Sacombank đang rao bán tại quận Bình Tân, TP.HCM là toàn bộ Dự án khu nhà ở cao tầng và khu vui chơi thể dục thể thao tiểu khu 3 - Khu dân cư Bình Trị Đông và 1 phần thửa đất số 122 cũng tại phường Bình Trị Đông B. Khối bất động sản được rao bán với giá khởi điểm 6.029 tỷ đồng, giảm hơn 600 tỷ đồng so với cách đây nửa năm.

Khối bất động sản tiếp theo là Dự án khu dân cư phường Bình Thủy, quận Bình Thủy, TP.Cần Thơ. Giá khởi điểm mà Sacombank đưa ra là 3.424 tỷ đồng, giảm hơn 1.100 tỷ đồng so với nửa năm trước. Trước đó, vào tháng 10/2018, Ngân hàng đã rao bán Dự án Khu công nghiệp Phong Phú ở quận Bình Chánh với giá chào bán là 6.650 tỷ đồng, giảm 1.000 tỷ đồng so với mức giá chào bán ban đầu.

Như vậy, 3 lô đất này đã được Sacombank rao bán nhiều lần trong thời gian qua, nhưng đến nay vẫn chưa tìm được chủ và hiện chỉ chào giá hơn 16.100 tỷ đồng, tức giảm tới gần 3.000 tỷ đồng so với cách đây nửa năm.

Tương tự, tại BIDV, đối với khoản nợ của Công ty Địa ốc Gia Phú - thuộc đối tượng xử lý theo quy định của Nghị quyết 42, Ngân hàng đã tiến hành bán đấu giá toàn bộ khoản nợ của công ty này (thay vì bán tài sản), nhưng đến nay vẫn chưa thu hồi được nợ.

Theo lãnh đạo một nhà băng, có nhiều bất hợp lý trong quá trình phát mãi tài sản đảm bảo bằng bất động sản hiện nay. Thứ nhất, dù đã có quy định cho phép ngân hàng được giữ nguyên hiện trạng tài sản khi phát mãi, nhưng các cơ quan chức năng lại buộc nhà băng chuyển tình hình sử dụng đất từ đất ở sang đất dự án đầu tư mới đồng ý cho phát mãi. Điều này rất khó và bất hợp lý đối với ngân hàng.

Ngoài ra, dù nhà băng đã chấp nhận thủ tục thế chấp rõ ràng với khách hàng, nhưng xuất hiện tình trạng có thêm đối tượng thứ ba xen vào tranh chấp tài sản và cho biết, đã mua tài sản thế chấp mà khách hàng đem thế chấp cho ngân hàng bằng giấy tờ viết tay. Sau đó, tài sản thế chấp được chuyển sang tình huống là tài sản có tranh chấp, khiến các ngân hàng rất khó khăn trong việc phát mãi tài sản đảm bảo khi khoản vay trở thành nợ xấu. Đây là kẻ hở cho nhiều đối tượng xấu lợi dụng.

Trong khi đó, nợ xấu của ngành ngân hàng tiếp tục diễn biến phức tạp theo chiều hướng tăng khi sức mua thị trường và tồn kho chưa cải thiện, nhiều yếu tố ảnh hưởng tới sức khỏe doanh nghiệp. Ngành ngân hàng cũng không tránh khỏi khó khăn khi cục “máu đông” nợ xấu chưa thể đánh tan. Trong đó, nợ xấu của ngành chủ yếu tập trung vào lĩnh vực bất động sản, nhưng quá trình xử lý nợ hiện gặp nhiều khó khăn và mất thời gian dài để phát mãi được tài sản thế chấp.

Mục tiêu của ngành ngân hàng năm 2019 là điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, phối hợp hài hòa với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô. Đặc biệt, năm 2019, toàn ngành ngân hàng sẽ triển khai Nghị quyết số 42; đẩy mạnh xử lý nợ xấu theo cơ chế thị trường, kiểm soát nợ xấu mới phát sinh và nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu; phấn đấu đưa tỷ lệ nợ xấu nội bảng xuống dưới 2%; tỷ lệ nợ xấu và các khoản tiềm ẩn trở thành nợ xấu dưới 5%.

Đặc biệt, tăng cường công tác thanh tra, giám sát, kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ hoạt động của hệ thống các tổ chức tín dụng, hỗ trợ công tác cơ cấu lại các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu... Đây là hướng mới của toàn ngành trong việc ngăn chặn, xử lý nợ xấu trong giai đoạn tiếp theo 2019 - 2020.

Vì vậy, NHNN đang lấy ý kiến rộng rãi cho dự thảo Thông tư quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu của VAMC để thay thế cho Thông tư số 19/2013/TT-NHNN ngày 6/9/2013. Phạm vi điều chỉnh Thông tư này quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu; phát hành, quản lý và thanh toán trái phiếu đặc biệt, trái phiếu phát hành trực tiếp cho tổ chức tín dụng bán nợ để mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC.

TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính, ngân hàng cho rằng, Nghị quyết 42 quy định phải thành lập thị trường mua - bán nợ, đến thời điểm hiện tại, thị trường này đã có nhưng thành phần thu hẹp chỉ bao gồm ngân hàng thương mại, VAMC, Công ty Mua bán nợ Việt Nam (DATC). Để đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ, đòi hỏi phải hình thành được thị trường mua - bán nợ với sự tham gia của các nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư nước ngoài.