Tăng trưởng chưa bền vững

Báo cáo mới nhất của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương) cho biết, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ Việt Nam năm 2023 đạt 20,5 tỷ USD, tăng khoảng 4 tỷ USD (tương đương tăng 25%) so với năm 2022.

Thương mại điện tử của Việt Nam được xếp vào nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng hàng đầu thế giới (tính đến tháng 12/2023, theo Statista). Có khoảng 61 triệu người dân tham gia mua sắm qua thương mại điện tử, đưa giá trị mua sắm trung bình của mỗi người dân đạt 300 USD/năm.

Theo báo cáo Nền kinh tế số Đông Nam Á lần thứ 8 của Google, Công ty Temasek và Công ty Bain & Company, thương mại điện tử ở Việt Nam tăng 11% từ năm 2022 đến 2023 và Tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) kỳ vọng tăng 22% đến năm 2025, hướng đến mục tiêu tổng giá trị hàng hóa đạt 24 tỷ USD trong năm 2025.

Còn theo báo cáo mới nhất của Metric, trong quý I/2024, doanh số bán lẻ trên 5 sàn thương mại điện tử lớn nhất tại Việt Nam, gồm Shopee, Lazada, Tiki, Sendo, Tiktok Shop đã cán mốc 71.200 tỷ đồng, tăng 78,69% so với quý I/2023. Metric đã ghi nhận hơn 766 triệu đơn vị sản phẩm được bán ra, gần 511.000 gian hàng phát sinh đơn đặt hàng (tăng 9% so với cùng kỳ năm ngoái), với 13,1 triệu sản phẩm có lượt bán (tăng 10% so với cùng kỳ năm ngoái) thông qua các sàn thương mại điện tử lớn này.

Hà Nội và TP.HCM vẫn là 2 địa phương có doanh số và sản lượng bán dựa trên địa điểm đặt kho nhiều nhất, chiếm tổng cộng trên 70% toàn thị trường. Doanh số thương mại điện tử của Hà Nội tại 5 sàn thương mại điện tử nêu trên đạt hơn 20.000 tỷ đồng (tăng 77% so với cùng kỳ năm ngoái), của TP.HCM trên 14.000 tỷ đồng (tăng 65% so với so với cùng kỳ năm trước). Hai địa phương này vẫn được xem là những thị trường phát triển mạnh trong thời gian tới.

Bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nhận định, dù tăng trưởng nhanh và liên tục, nhưng có thể nói, thương mại điện tử của Việt Nam vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Trong đó, doanh thu thương mại mới chỉ chiếm 8% tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng của cả nước - thấp xa so với mức trung bình của thế giới là 90,4%. Hơn nữa, sai phạm trong thương mại điện tử còn khá phổ biến, ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng trong việc phát triển thương mại điện tử. Đồng thời, thương mại điện tử nói chung cũng đang bộc lộ một số yếu tố chưa thực sự bền vững.

Bên cạnh đó, thương mại điện tử Việt Nam mới phát triển tập trung ở một số thành phố lớn. Các địa phương cũng mong muốn để có thể thu hẹp khoảng cách này. Đặc biệt, cần sự liên kết giữa các vùng để tận dụng cơ hội về nguồn lực, nguồn nguyên liệu, logistics…

Mối đe dọa tồn vong

Ở một góc độ nào đó, sự tăng trưởng mạnh mẽ của thương mại điện tử những tháng đầu năm 2024 cho thấy, thị trường tiêu dùng hồi phục tích cực, đồng thời khẳng định sự “lên ngôi” của kênh bán hàng thương mại điện tử. Nhưng, cùng với đó là sự cạnh tranh khốc liệt của thị trường. Đặc biệt là sự áp đảo của các mặt hàng tiêu dùng giá rẻ, vận chuyển nhanh từ nước ngoài về đã “đánh bạt” hàng Việt Nam trên các gian hàng thương mại điện tử.

Số liệu đáng chú ý nhất là có tới 90% thương hiệu có doanh thu đứng đầu trên các sàn hiện nay thuộc sở hữu của thương hiệu nổi tiếng đến từ nước ngoài như Apple, Samsung, Ensure, Honda... Top 10 thương hiệu có doanh số cao nhất chiếm 7,27% tổng doanh số toàn thị trường, chủ yếu đến từ Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc. Trong khi đó, những ngành hàng có doanh số cao trên sàn thương mại điện tử đều vắng bóng thương hiệu Việt.

“Mua bán xuyên biên giới sẽ là xu hướng tất yếu của thị trường. Đặc biệt, các gian hàng chính hãng từ Trung Quốc và Hàn Quốc ngày càng được quan tâm trên các sàn bán lẻ trực tuyến tại Việt Nam. Đây là nguy cơ mà bất kỳ doanh nghiệp nào hoạt động trong lĩnh vực thương mại điện tử cũng biết. Hiện nay, người tiêu dùng có thể mua hàng từ các nhà bán Trung Quốc với thời gian rất ngắn, có khi còn nhanh hơn so với đặt hàng trong nước, trong khi mức giá hợp lý và sản phẩm nhiều tính năng hơn”, ông Nguyễn Tất Hữu, Giám đốc Chiến lược của Metric cho biết.

Cũng theo ông Hữu, các nhà bán hàng Trung Quốc rất mạnh trong việc tạo xu hướng tiêu dùng, họ còn là công xưởng của thế giới, nên có thể sản xuất số lượng lớn với mức giá phải chăng.

Còn theo bà Lý Thu Yến, Giám đốc nghiệp vụ BEST Cross-border, nhu cầu bán hàng xuyên biên giới của doanh nghiệp thông qua các trang thương mại điện tử ngày càng tăng và đang bùng nổ. Nhiều cá nhân, doanh nghiệp cần vận chuyển hàng hóa qua thương mại điện tử từ Trung Quốc và các nước Đông Nam Á về Việt Nam. Sản phẩm có nhu cầu vận chuyển lớn là quần áo thời trang, vải vóc, linh kiện điện tử và các sản phẩm gia dụng hàng ngày.

“Phương thức mua bán hàng xuyên biên giới thông qua thương mại điện tử tại Việt Nam còn mới mẻ, nhưng đây là xu hướng tất yếu của thị trường và sẽ phát triển mạnh trong thời gian tới”, bà Yến phân tích.

Chia sẻ vấn đề này, ông Tín Lê, CEO AdTek cho rằng, thách thức từ bên ngoài đến từ việc xuất hiện thêm nhiều nhà bán hàng từ Trung Quốc với giá rẻ và thời gian giao hàng nhanh chóng. Sự gia nhập của nhiều “tay chơi” mới khiến cuộc đua kinh doanh trở nên khốc liệt hơn bao giờ hết, khi các đơn vị Việt không chỉ phải cạnh tranh về chất lượng, giá cả, mà còn về tính đa dạng và sáng tạo của sản phẩm.

“Thương mại điện tử tại Việt Nam dù đối mặt nhiều thách thức, nhưng vẫn tiếp tục phát triển mạnh trong 3 năm tới, bởi xu hướng dịch chuyển sang mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng khiến thương hiệu gia tăng đầu tư cho mua sắm online và sự cạnh tranh giữa các sàn thương mại điện tử có thể hỗ trợ mở rộng thị phần nhanh hơn”, ông Tín nhận định.

Trên thực tế, sự áp đảo của hàng hóa nước ngoài trên sàn thương mại điện tử cho thấy xu hướng bán hàng trực tiếp đến người tiêu dùng đang lan rộng, tức là thay vì sử dụng các nhà phân phối, giờ đây, doanh nghiệp sản xuất bán hàng trực tiếp tới tay người tiêu dùng trên các sàn. Điều này cho phép nhà sản xuất kiểm soát toàn diện quy trình hoạt động, như sản xuất, marketing và bán hàng. Đồng thời, chi phí trung gian được giảm thiểu, giúp biên lợi nhuận cao hơn hoặc có thể trừ trực tiếp vào giá bán, đầu tư cho tính năng sản phẩm.

Dự báo, với việc các nhà sản xuất mở rộng thị trường kinh doanh sang sàn thương mại điện tử, cuộc chiến về giá sẽ tiếp tục khốc liệt trong năm 2024. Hiện tại, hàng hóa chiếm tỷ trọng lớn nhất trên hệ thống thương mại điện tử vẫn là các mặt không thương hiệu, được sản xuất hàng loạt với giá rẻ, chi phí vận chuyển giá thấp.

Hiện tại, 4 sàn thương mại điện tử lớn nhất tại Việt Nam thuộc sở hữu nước ngoài hoặc cổ phần nước ngoài chi phối. Các sàn nước ngoài như Lazada, Shopee, Tiktok đang tích cực xây dựng kho bãi tại Việt Nam và tổ chức đào tạo bán hàng online… Do vậy, các doanh nghiệp sản xuất  Việt Nam, nhà bán hàng và phân phối Việt Nam sẽ rất chật vật trong thời gian tới.