Hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam với Trung Quốc qua tuyến biên giới đã sụt giảm rất mạnh trong năm ngoái.

Theo số liệu mới được công bố, năm 2022, tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới đất liền Việt Nam sang Trung Quốc đạt 23,5 tỷ USD, giảm 44% so với năm 2021. Trong đó, xuất khẩu đạt 5,8 tỷ USD, giảm 63,1%; nhập khẩu đạt 17,7 tỷ USD, giảm 32,6%.

Nhiều mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Trung Quốc qua các cửa khẩu đất liền giảm sâu. Xuất khẩu 6/7 mặt hàng nông, thủy sản sang Trung Quốc đều giảm hai con số so với năm 2021. Giảm mạnh nhất là mặt hàng sắn và các sản phẩm từ sắn, giảm 79,5%, đạt 114,8 triệu USD, hàng rau quả giảm 52%; hạt điều giảm 61,7%...

Trong nhóm hàng công nghiệp chế biến xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc thì mặt hàng điện thoại các loại và linh kiện
đạt giá trị cao nhất, với 1,88 tỷ USD, chiếm 32,82% tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc qua các cửa khẩu biên giới đất liền, nhưng giảm 75,7% so với năm 2021. 

Sở dĩ xuất nhập khẩu qua biên giới với Trung Quốc giảm mạnh là do ảnh hưởng bởi dịch covid-19. Tại một số cửa khẩu phụ, lối mở biên giới tạm dừng hoạt động và phía Trung Quốc duy trì áp dụng chính sách Zero Covid với nhiều biện pháp phòng dịch chặt chẽ. Nhiều thời điểm, một số cửa khẩu còn dừng hoạt động để phục vụ công tác phòng chống dịch của phía Trung Quốc.

Cơ cấu hàng hóa thông quan qua Cửa khẩu quốc tế ga đường sắt còn rất hạn chế, việc khai thác chưa hiệu quả do khác biệt khổ đường ray với Trung Quốc.

Dưới tác động của dịch Covid-19, các hoạt động trao đổi thông tin, thỏa thuận hợp tác giữa ngân hàng Việt Nam và ngân hàng Trung Quốc cũng bị hạn chế, doanh số thanh toán xuất nhập khẩu qua ngân hàng cũng bị sụt giảm so với giai đoạn trước.

Giảm dần xuất khẩu tiểu ngạch cũng là chủ ý của Bộ Công thương khi Bộ này lấy ý kiến dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 14/2018 về hoạt động thương mại biên giới.

Bộ đề xuất, xuất khẩu theo phương thức trao đổi cư dân biên giới (tiểu ngạch) sẽ bị siết lại từ đầu năm 2025, khắc phục tình trạng ùn tắc hàng hóa tại các cửa khẩu biên giới. 

Cụ thể, từ 1/1/2025, hàng xuất theo phương thức trao đổi cư dân biên giới (tiểu ngạch) sẽ bị giảm dần số lần, số tiền được miễn thuế. Hàng xuất khẩu tiểu ngạch, phải đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng, quy định về truy xuất nguồn gốc. Chỉ cư dân khu vực biên giới mới được phép xuất khẩu theo hình thức trao đổi cư dân và họ phải có mặt trực tiếp làm thủ tục xuất cảnh.

Hàng hóa xuất khẩu phải đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn chất lượng, quy định về truy xuất nguồn gốc theo yêu cầu của nước nhập khẩu kể cả đối với hàng hóa trao đổi cư dân biên giới.

Kể từ ngày 1/1/2026, các mặt hàng đã được xuất khẩu vào Trung Quốc theo hình thức chính ngạch chỉ được phép làm thủ tục xuất khẩu tại cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính (cửa khẩu song phương) và các cửa khẩu phụ, lối mở đã đạt thỏa thuận song phương về cho phép xuất nhập khẩu, trao đổi hàng hóa.

Dừng toàn bộ hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa tại tất cả các cửa khẩu, lối mở biên giới chưa đạt được thỏa thuận song phương về việc mở cửa khẩu, lối mở biên giới từ đầu năm 2027.

Từ đầu năm 2028, tại tất cả các cửa khẩu, lối mở chỉ cho phép làm thủ tục xuất khẩu sang Trung Quốc các mặt hàng đã vào được Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính.

Với lộ trình như vậy, Bộ Công thương cho rằng, không làm thay đổi đột ngột mà từng bước triển khai theo lộ trình đủ dài để hoạt động xuất khẩu dần thích nghi.