Báo cáo này được thực hiện yêu cầu của UB Thường vụ Quốc hội khóa XIII. 

Theo Chính phủ, đây là sự cố môi trường biển nghiêm trọng, lần đầu tiên xảy ra trên diện rộng ở nước ta. Các cơ quan và địa phương liên quan chưa nhận thức được tính chất phức tạp của vụ việc nên đã thông tin, báo cáo chưa kịp thời.

Theo báo cáo của Chính phủ, về nguyên nhân chậm công bố kết luận nguyên nhân sự cố Formosa,  gây bức xúc trong dân là doquá trình đấu tranh để buộc Formosa thừa nhận trách nhiệm gây ra sự cố là công việc hết sức khó khăn, phức tạp vì công tác thu thập hồ sơ, chứng cứ đấu tranh pháp lý gặp nhiều trở ngại, mất thời gian.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Phó Thủ tướng Trương Hoà Bình, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã chỉ đạo xây dựng kịch bản làm việc, đấu tranh trực tiếp với tập đoàn Formosa Đài Loan cũng như công ty Formosa tại Hà Tĩnh, đảm bảo chặt chẽ, khôn khéo để đạt kết quả cao nhất, không để sơ hở, sai sót có thể gây bất lợi cho Việt Nam về sau.

Sẽ công bố thiệt hại vào đầu tháng 8/2016

Kết quả cuộc đấu tranh, các cơ quan đã buộc Formosa phải thừa nhận 53 sai phạm hành chính, trong đó có những hành vi như tự ý thay đổi trái phép công nghệ luyện cốc từ công nghệ dập cố khô (dùng khí trơ) sáng công nghệ dập cốc ướt (dùng nước), không xây lắp bể lọc của Tạm xử lý nước thải sinh hoạt theo cam kết trong Báo cáo tác đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt.

Về nguyên nhân, báo cáo cho biết kết luận nghiên cứu đã khẳng định độc tố hoá học (phenol, xyanua...) là nguyên nhân gây hải sản chết hàng loạt. Các nguồn thải lớn chỉ tập trung ở khu kinh tế Vũng Áng - Hà Tĩnh. Mà theo báo cáo này, thì chỉ có nguồn thải của Formosa mới có các độc tố nói trên.

Về thiệt hại trước mắt, Chính phủ đánh giá hệ sinh thái biển bị ảnh hưởng nghiêm trọng, san hô chết nhiều, có trên 100 tấn hải sản tự nhiên (chủ yếu là hải sản sống ở tầng đáy) bị chết trôi dạt vào bờ, hải sản bị chết chìm xuống đáy biển còn khá lớn.

17.682 tàu thuyền khai thác hải sản với 40.966 người trực tiếp, 176.285 người phụ thuộc bị ảnh hưởng do sự cố môi trường gây ra. Sản lượng hải sản khai thác ven bờ và vùng lộng bị thiệt hại ước tính khoảng 1.600 tấn/tháng.

Diện tích nuôi tôm bị chết hoàn toàn là 5,7 ha tương đương 9 triệu tôm giống và khoảng 7 tấn tôm thương phẩm sắp đến kỳ thu hoạch, có 1.613 lồng nuôi cá bị chết (khoảng 30.000 m3), tương đương 140 tấn cá; có 6,7 ha diện tích nuôi ngao bị chết, tương đương 67 tấn; có trên 10 ha nuôi cua bị chết do sự cố môi trường;

Sự cố môi trường cũng tác động xấu đến hoạt động du lịch trong khu vực 4 tỉnh bị ảnh hưởng. Tỷ lệ khách huỷ tour khoảng 50%, công suất sử dụng phòng giảm từ 40 đến 50% só với cùng kỳ năm 2015. Đặc biệt tại Hà Tĩnh, công suất sử dụng phòng sau thời điểm sự cố xảy ra chỉ từ 10 đến 20%.

Thiệt hại về môi trường sẽ được công bố vào đầu tháng 8/2016. Nhưng sơ bộ có những nhóm sinh vật số loài và sinh lượng giảm tới 50% và 20- 50% tương ứng. Nguồn lợi sinh vật không chỉ giảm về trữ lượng mà còn có thể bị thay đổi cấu trúc nguồn lợi.

Chính phủ thẳng thắn nhìn nhận, sự cố gây tâm lý bức xúc, bất an trong dân, làm giảm lòng tin của người dân. Người dân nghi vấn về sự đúng đắn, đầy đủ của quá trình thẩm định, phê duyệt các thủ tục đầu tư, xây dựng, vận hành nhà máy ở Hà tĩnh, giảm lòng tinh vào khả năng của các cơ quan trong việc ứng phó với các tình huống khẩn cấp về môi trường.

Sự cố để lại hệ quả bất an trong xã hội, người dân lo lắng về việc mất sinh kết, thất nghiệp, nợ nần, phá sản do không tiêu thụ được cá và sản phẩm hải sản. Nguy cơ mất an ninh trật tự xã hội cũng tiềm ẩn…

Chính phủ xác định các hoạt động bồi thường sẽ tiếp tục triển khai trong thời gian tới, trước hết là xác định, bồi thường thiệt hại và hỗ trợ khắc phục hậu quả, chuyển đổi nghề nghiệp cho người dân, phấn đấu trong tháng 8/2016 việc bồi thường thiệt hại trực tiếp đến được với người dân.

Giám sát FDI từ góc độ bảo vệ môi trường là rất cấp bách!

Báo cáo của Chính phủ đã khẳng định, sự cố môi trường này là bài học để nhìn nhận, xem xét đầy đủ, toàn diện hơn về hoạt động thu hút đầu tư FDI trong thời gian vừa qua, nhất là với các dự án có nguồn xả thải lớn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây ra sự cố.

Chính phủ cũng xác định rằng, FDI tiếp tục là nguồn vốn quốc tế quan trọng đối với Việt Nam khi viện trợ phát triển ODA đang có xu hướng giảm, đầu tư gián tiếp khá bấp bênh nhưng cần định hướng FDI chuyển sang chính sách nâng cấp, coi trong hơn chất lượng và hiệu quả kinh tế - xã hội, xác lập hệ thống các tiêu chí giúp sàng lọc, lựa chọn, ưu tiên các dự án công nghệ cao, thân thiện với môi trường, bảo đảm đúng định hướng tăng trưởng xanh, phát triển bền vững đất nước.

"Tới đây, khi gia nhập TPP, Việt Nam được dự kiến sẽ thu hút khối lượng lớn đầu tư nước ngoài vào dệt – sợi và nhuộm, những lĩnh vực có khả năng gây ô nhiễm nghiêm trọng (nhất là khâu nhuộm). Vì vậy, việc tăng cường giám sát FDI từ góc độ bảo vệ môi trường là rất cấp bách, tránh tái diễn tình trạng thu được lợi nhuận nhưng tàn phá môi trường của Việt Nam và để lại hệ quả nặng nề cho người dân như sự cố vừa qua", bản Báo cáo khẳng định.

Sự cố này cũng cho thấy kẽ hở trong pháp luật về đầu tư, xây dựng, môi trường, thiếu quy chuẩn cho việc triển khai các hạng mục công trình xử lý chất thải.

Về kiểm điểm trách nhiệm trong công tác quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường, Chính phủ cho biết: Để khắc phục các tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý nhà nước về đầu tư, xây dựng, bảo vệ môi trường, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành và uỷ ban nhân dân Hà Tĩnh tiến hành kiểm điểm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan làm rõ trách nhiệm đối với những thiếu sót cuả các tổ chức, cá nhân có liên quan. Trường hợp phát hiện vi phạm sẽ xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Đồng thời, đã giao Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an tiến hành điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật. Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đang tiến hành kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân và xử lý nếu phát hiện có thiếu sót, dẫn đến vi phạm.

"Đánh giá chung và bài học kinh nghiệm, báo cáo nêu, qua sự cố môi trường này, Chính phủ nhìn nhận, đánh giá đầy đủ, toàn diện hơn về những thách thức và vấn đề môi trường đặt ra trong chính sách phát triển hiện nay. Và xin nghiêm túc rút kinh nghiệm trong công tác chỉ đạo điều hành phát triển kinh tế xã hội", báo cáo nêu rõ.