Theo đại diện Sở Y tế TP.HCM, vừa qua, các cơ sở tiêm chủng tại thành phố đã hết vắc-xin 5 trong 1 DPT-VGB-HiB (phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, viêm phổi do Hib và viêm màng não mủ do Hib) và vắc-xin 3 trong 1 DPT (phòng bệnh bạch hầu - ho gà - uốn ván hấp phụ). 

Bên cạnh đó, các loại vắc-xin khác trong chương trình tiêm chủng mở rộng sẽ hết trong vài tháng tới nếu không được cung cấp thêm như vắc-xin viêm gan B, viêm não Nhật Bản, lao (BCG), bại liệt (bOPV), sởi, uốn ván (VAT) và vắc-xin sởi và rubella (MR).

Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó giám đốc Sở Y tế TP.HCM cho biết, việc Thành phố thiếu nhiều vắc-xin tiêm chủng mở rộng đã diễn ra trong thời gian dài.

Sở Y tế TP.HCM đã tính toán và gửi lượng vắc-xin tiêm chủng mở rộng dự trù cần dùng trong năm 2023 và 6 tháng đầu năm 2024 về Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương. Theo đó, năm 2023 TP.HCM cần 672.526 liều vắc-xin chương trình tiêm chủng mở rộng (gồm 12 loại/nhóm loại), vắc-xin DPT-VGB-Hib (vắc-xin "5 trong 1") cần nhiều nhất với 123.070 liều.

Còn 6 tháng đầu năm 2024, TP.HCM dự kiến cần hơn 880.000 liều. Tổng cộng từ nay đến tháng 6/2024, TP.HCM dự kiến cần đến gần 1.553.000 liều vắc-xin tiêm chủng mở rộng để tiêm cho trẻ.

Tình trạng này cũng diễn ra tương tự tại Hà Nội. Theo đại diện Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội, từ tháng 4 tới nay, nhiều quận, huyện trên địa bàn thành phố rơi vào tình trạng thiếu vắc-xin “5 trong 1” và vắc-xin “3 trong 1” cũng còn rất ít do Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương cung ứng đủ đáp ứng đến hết tháng 4.

Không chỉ thiếu vắc-xin trong Chương trình tiêm chủng mà vắc-xin dịch vụ tại một số nơi cũng khan hiếm. Tại đơn vị tiêm chủng dịch vụ của CDC Hà Nội phải tạm dừng hoạt hoạt động nhiều tháng, trong khi trước đó mỗi ngày có hàng trăm người tới tiêm dịch vụ. 

Lý giải về tình trạng thiếu vắc-xin, đại diện Sở Y tế tỉnh Hà Nam cho biết, việc chưa mua được vắc-xin một phần do quy định mới về ngân sách giao địa phương tự đấu thầu tự mua, thay vì Bộ Y tế mua và cấp như trước đây.

Theo đó, tiền mua vẫn là ngân sách, mua tập trung số lượng lớn chắc chắn sẽ rẻ hơn, còn để địa phương mua có thể xảy ra tình huống Hà Nam mua vắc-xin với giá cao hơn hoặc thấp hơn giá của địa phương khác, như vậy sẽ đặt ra nghi ngờ.

Trong khi đó, một chuyên gia về tiêm chủng cho biết đấu thầu vắc-xin đặc thù hơn so với đấu thầu thuốc, số lượng mặt hàng ít hơn, việc vì sao giá như vậy, hồ sơ thế nào địa phương chưa làm bao giờ nên cũng lúng túng và cần một lộ trình nên dẫn đến việc cung ứng vắc-xin chậm trễ.

Được biết, từ năm 2022 trở về trước, Bộ Y tế là cơ quan được Nhà nước phân bổ ngân sách, giao đàm phán, đấu thầu, mua sắm vắc-xin cho các địa phương trong chương trình tiêm chủng mở rộng. 

Tuy vậy, việc gián đoạn cung ứng vắc-xin thời gian dài được nhiều lần giải thích do "vướng một số thủ tục về quy định mua sắm hàng hóa diện Nhà nước đặt hàng" (vắc-xin tiêm chủng cho trẻ em dưới 1 tuổi thuộc diện này). Đây cũng là lý do nảy sinh nghịch lý vắc-xin tồn ứ trong kho nhà sản xuất nhưng trẻ không có để tiêm chủng.  

Ngoài ra, một số nhà sản xuất vắc-xin còn cho rằng, việc để thiếu vắc-xin cho tiêm chủng mở rộng còn có nguyên nhân từ việc chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia hợp đồng số lượng sản xuất và đặt hàng quá muộn.

Trước tình trạng nhiều địa phương thiếu vắc-xin trong Chương trình tiêm chủng mở rộng, mới đây, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Y tế trên cơ sở cân đối nguồn vắc-xin viện trợ, xem xét có phương án thực hiện đặt hàng hoặc đấu thầu tập trung cấp quốc gia, đàm phán giá để các địa phương có căn cứ mua sắm, không để thiếu vắc-xin cho tiêm chủng mở rộng.

Theo đại biểu Phạm Khánh Phong Lan, mặc dù đã có chỉ đạo rất quyết liệt từ Phó thủ tướng trong việc Bộ Y tế phải lấy lại vai trò của mình và phải tiến hành đấu thầu hoặc đàm phán giá, không được đùn đẩy trách nhiệm về địa phương chỉ vì lý do Bộ Tài chính chuyển nguồn vốn mua sắm. Tuy vậy, hiện tại việc “đẩy qua, đẩy lại” trách nhiệm giữa hai Bộ chưa ngã ngũ thì người phải trả giá chính là trẻ em của chúng ta. 

“Trách nhiệm cũng như hậu quả sẽ hết sức nặng nề nếu như các vắc-xin của Chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia tiếp tục chậm”, đại biểu Lan nói.

Được biết, để giải quyết tình trạng khan hiếm vắc-xin, theo PGS.TS Dương Thị Hồng, Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Bộ Y tế đang quyết liệt triển khai và phối hợp với Bộ Tài chính để xây dựng và thẩm định giá theo Nghị định số 32/2019/NĐ-CP ngày 10/4/2019 của Chính phủ.

Gần đây, Bộ Y tế nhận được ý kiến của một số địa phương đề nghị Bộ Y tế thực hiện việc đấu thầu tập trung mua sắm các loại vắc-xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng, các thuốc ARV, vitamin A hoặc thực hiện đàm phán giá. Tuy nhiên, việc này là không khả thi do Chương trình mục tiêu y tế - dân số chuyển thành nhiệm vụ chi thường xuyên từ năm 2023.

Đối với đề xuất “Bộ Y tế tổ chức đấu thầu tập trung các vắc-xin sản xuất trong nước cho tiêm chủng mở rộng", theo bà Hồng, do hiện nay các đơn vị sản xuất vắc-xin trong nước là đơn vị trực thuộc Bộ Y tế nên không bảo đảm tư cách hợp lệ để tham gia đấu thầu.

Còn với việc đặt hàng vắc-xin sản xuất trong nước cho tiêm chủng mở rộng, hiện chưa có quy định của pháp luật cho phép Bộ Y tế đặt hàng tập trung để ký thỏa thuận khung, xác định giá thống nhất và các địa phương ký hợp đồng.

Do đó, Bộ Y tế đề nghị các sở y tế khẩn trương xác định nhu cầu, lập kế hoạch cung ứng theo hướng dẫn của Bộ Y tế; báo cáo UBND bố trí kinh phí địa phương và tổ chức mua sắm theo đúng quy định của pháp luật, bảo đảm không để thiếu thuốc, vắc-xin cho công tác phòng chống dịch bệnh.

Là một trong các đơn vị sản xuất cung ứng vắc-xin tiêm chủng mở rộng, TS. Dương Hữu Thái, Viện trưởng Viện Vắc-xin và sinh phẩm y tế, Bộ Y tế cho rằng, sản xuất vắc-xin DPT - khẳng định các loại vắc-xin cung ứng cho Chương trình tiêm chủng mở rộng được đơn vị sản xuất theo cơ chế đặt hàng (đặt hàng - sản xuất). Tuy vậy, bất cứ lúc nào đơn vị cũng chủ động sản xuất và có một lượng vắc-xin tương đối để cung cấp nếu các đơn vị có nhu cầu.

"Chúng tôi chỉ là nhà sản xuất, do đó chỉ cần đặt hàng cụ thể chúng tôi sẽ sản xuất. Hiện chúng tôi đang tích cực phối hợp với bên có nhu cầu nhằm thống nhất phương án mua sắm vắc-xin, làm sao các địa phương được phân bổ nhanh nhất có thể", ông Thái khẳng định.

Một số ý kiến đề xuất để khắc phục tình trạng khan hiếm vắc-xin như hiện nay cần giao đấu thầu mua sắm vắc-xin tiêm chủng mở rộng cho các tỉnh hiện nay là chưa phù hợp, Bộ Y tế chủ trì mua vắc-xin tập trung theo chỉ đạo của Chính phủ vừa qua là phù hợp với thực tế. 

Điều quan trọng lúc này là khâu rà soát nhu cầu các địa phương nhanh hơn, từ đó phải có đặt hàng cụ thể cho các đơn vị sản xuất.

Bên cạnh đó, kiến nghị Bộ Y tế phải có một kế hoạch sử dụng vắc-xin dài hạn, cụ thể khoảng trong 3-5 năm, tránh ảnh hưởng tới công tác chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.

Việc có kế hoạch từ trước giúp các nhà sản xuất vắc-xin và cả chương trình tiêm chủng mở rộng luôn chủ động về nguồn vắc-xin, như vậy mới bền vững được.