Không còn phù hợp với bối cảnh mới

Theo Bộ Tài chính, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo được thành lập nhằm hỗ trợ phụ nữ thuộc hộ nghèo theo chuẩn nghèo quy định tại Quyết định số 170/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, áp dụng cho giai đoạn 2006-2010. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, nhóm đối tượng này phần lớn đã và đang được tiếp cận các nguồn tín dụng ưu đãi khác, đặc biệt là từ Ngân hàng Chính sách xã hội và các chương trình tín dụng chính sách tại địa phương.

Thực tế này dẫn đến việc Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận đối tượng vay mới. Theo báo cáo của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, doanh số cho vay của Quỹ có xu hướng giảm dần qua các năm, phản ánh rõ sự trùng lắp về đối tượng và phạm vi hỗ trợ so với các kênh tín dụng chính sách hiện hành.

Trong trường hợp mở rộng đối tượng vay vốn nhằm duy trì hoạt động, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo lại vấp phải những rào cản pháp lý đáng kể. Hiện nay chưa có văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh riêng về mô hình tổ chức, hoạt động của Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo tương tự như các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách khác, như Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam hay Quỹ Hỗ trợ nông dân. Việc thiếu khung pháp lý rõ ràng khiến Quỹ không có cơ sở để mở rộng đối tượng vay một cách hợp pháp.

Đáng chú ý, nếu mở rộng đối tượng, phạm vi hoạt động của Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo có nguy cơ trùng lắp với TYM - tổ chức tài chính vi mô do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam quản lý, trong khi quy mô vốn của Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo khá hạn chế, chỉ khoảng 164 tỷ đồng, không đủ khả năng cạnh tranh hay mở rộng hoạt động độc lập.

Thực hiện chủ trương rà soát, sắp xếp các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam từng xây dựng Đề án sáp nhập Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo vào TYM nhằm tinh gọn tổ chức, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Tuy nhiên, phương án này không thể triển khai do vướng mắc về cơ chế pháp lý.

Theo Bộ Tài chính, pháp luật hiện hành chưa có quy định cho phép sáp nhập một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách - vốn không phải là tổ chức tín dụng - vào một tổ chức tín dụng hoạt động theo Luật Các tổ chức tín dụng như TYM. Việc thiếu hành lang pháp lý khiến phương án tái cấu trúc này không thể thực hiện trên thực tế.

Trong khi đó, từ tháng 9/2022 đến nay, thực hiện kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo đã dừng giải ngân cho vay mới và tập trung thu hồi các khoản cho vay sai đối tượng, chủ yếu là các khoản cho vay phụ nữ phát triển sản xuất, kinh doanh không thuộc hộ nghèo. Đến ngày 31/12/2024, Quỹ đã thu hồi 100% nợ gốc, chỉ còn khoảng 1,27 tỷ đồng nợ lãi.

Điều này cho thấy, trên thực tế, hoạt động tín dụng của Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo đã chấm dứt, không còn phát huy vai trò là một công cụ hỗ trợ phụ nữ nghèo như mục tiêu ban đầu khi thành lập.

Đề xuất quy trình giải thể như doanh nghiệp nhà nước

Theo Bộ Tài chính, xét cả về thực tiễn hoạt động và khuôn khổ pháp lý, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo hiện không còn đáp ứng yêu cầu về hiệu quả, không có khả năng mở rộng hoạt động hợp pháp và không phù hợp để tiếp tục tồn tại trong hệ thống các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách.

Một vấn đề được Bộ Tài chính phân tích kỹ là hiện nay chưa có văn bản quy phạm pháp luật xác định rõ hình thức pháp lý của Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo, cũng như thẩm quyền và quy trình giải thể đối với Quỹ. Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo được thành lập theo Quyết định số 132/QĐ-ĐCT của Đoàn Chủ tịch Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, trên cơ sở chấp thuận chủ trương của Thủ tướng Chính phủ; Bộ Tài chính ban hành Quy chế hoạt động tại Quyết định số 66/2007/QĐ-BTC.

Theo quy định này, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo là quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, có vốn điều lệ do ngân sách nhà nước cấp 90 tỷ đồng, hoạt động theo nguyên tắc tự chủ tài chính và bảo toàn vốn. Quỹ áp dụng chế độ kế toán của tổ chức tín dụng, quản lý thu - chi, trích lập dự phòng và phân phối chênh lệch thu chi tương tự doanh nghiệp.

Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đề xuất Chính phủ cho phép Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo áp dụng quy trình giải thể như đối với doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ.

Theo phương án này, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam sẽ chịu trách nhiệm toàn diện trong việc tổ chức giải thể Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo và thực hiện chức năng như cơ quan đại diện chủ sở hữu, theo quy định tại Nghị định số 23/2022/NĐ-CP. Quá trình giải thể phải bảo đảm công khai, minh bạch, không làm thất thoát vốn và tài sản nhà nước.

Bộ Tài chính nhấn mạnh, việc kết thúc hoạt động và giải thể Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ nghèo là bước đi cụ thể nhằm hiện thực hóa chủ trương cải cách, tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời tránh phân tán nguồn lực, trùng lắp chính sách trong bối cảnh hệ thống tín dụng chính sách đã tương đối đầy đủ và bao phủ rộng đối tượng thụ hưởng.