Khi đánh giá về kết quả cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, những chậm trễ trong cổ phần hóa đang được nhấn mạnh, nhất là khả năng không hoàn thành số lượng doanh nghiệp trong danh mục đã được duyệt. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước không chỉ là cổ phần hóa, thoái vốn, mà là nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước trong doanh nghiệp và từ đó là hiệu quả sử dụng vốn nhà nước ở tầm quốc gia. Chúng ta phải tính đủ cả 3 tầng, nấc để thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước.

Một là, áp đặt doanh nghiệp nhà nước, nhất là tập đoàn, tổng công ty hoạt động theo nguyên tắc thị trường.

Hai là, nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp nhà nước thông qua việc áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.

Ba là cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước.

Các báo cáo tổng kết và dư luận xã hội có vẻ nhấn nhiều tới cổ phần hóa và thoái vốn. Có thể vì lâu nay, tư duy là cổ phần hóa, thoái vốn để cải thiện quản trị công ty, đưa doanh nghiệp hoạt động theo nguyên tắc thị trường.

Tôi lại cho rằng, phải thực hiện hai nội dung trên trước để có được hàng hóa tốt hơn cho cổ phần hóa, thoái vốn. Khi đó, tôi tin là chất lượng cổ phần hóa, thoái vốn sẽ cao hơn. 

Với góc nhìn của ông, việc áp đặt nguyên tắc thị trường cho khu vực doanh nghiệp nhà nước đang được thực hiện thế nào?

Nhiệm kỳ Chính phủ hiện tại đang có những dấu hiệu thay đổi rất tích cực. Không còn những ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp nhà nước, những chỉ đạo, chỉ thị cho vay vốn với doanh nghiệp nhà nước; không cấp vốn để tái cơ cấu, xử lý các doanh nghiệp, dự án thua lỗ; áp dụng cơ chế thị trường như cho phép phá sản với các doanh nghiệp thua lỗ không thể xử lý được.

Nhưng vẫn còn 3 điểm mà tôi cho là còn khiếm khuyến, khiến doanh nghiệp nhà nước khó hoạt động theo nguyên tắc thị trường như mong muốn.

Một là, chúng ta chưa tính đúng, tính đủ chi phí với doanh nghiệp nhà nước. Biểu hiện rõ nhất là chỉ khi cổ phần hóa, chúng ta mới đánh giá lại tài sản của doanh nghiệp theo giá thị trường, đáng lẽ đây là việc phải làm với tất cả doanh nghiệp nhà nước để từ đó chúng ta biết được đang có bao nhiêu tài sản theo giá thị trường. Nếu không đánh giá đúng, nhiều khi chúng ta không nhìn thấy sức mạnh của doanh nghiệp nhà nước vì giá trị thực của nó có thể cao hơn nhiều so với giá trị sổ sách.

Hai là, chủ sở hữu giao cho những người quản lý doanh nghiệp những chỉ tiêu rất thấp. Với tư cách là chủ sở hữu, đáng ra không thể chấp nhận tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu thấp hơn lãi suất ngân hàng, phải yêu cầu như với các cổ đông đòi hỏi doanh nghiệp cổ phần trên thị trường chứng khoán.

Ba là, doanh nghiệp nhà nước không được tự chủ trong kinh doanh. Đây là điểm tôi cho là đang gò bó, ràng buộc, không để doanh nghiệp nhà nước hoạt động theo nguyên tắc thị trường. Một biểu hiện phổ biến là không được tuyển dụng, sử dụng, trả lương cho đội ngũ cán bộ, cũng như người lao động theo nguyên tắc thị trường. Thế nên mới có tình trạng ồn ào khi có thông tin người quản lý doanh nghiệp nhà nước nhận được mức lương tiền tỷ một năm, trong khi đáng ra phải nhìn vào số tiền họ đã kiếm được cho doanh nghiệp trong năm đó.

Còn những cải thiện về quản trị doanh nghiệp, thưa ông?

Phải thừa nhận, quản trị của doanh  nghiệp nhà nước vẫn còn khoảng cách xa so với thông lệ quản trị doanh nghiệp tốt của OECD. Tuy nhiên, vấn đề không phải là khoảng cách quá xa, mà còn là ý thức thực hiện.

Ví dụ như yêu cầu công khai, minh bạch thông tin. Đây là nguyên tắc dễ làm, có thể làm ngay mà không tốn nhiều tiền, nhưng lại có thể nâng cao ở mức độ nào đó quản trị công ty. Quy định đã có, nhưng nhiều doanh nghiệp nhà nước không làm hoặc làm chậm, đến mức Phó thủ tướng Vương Đình Huệ phải nhiều lần chỉ đạo, nhắc nhở.

Đây là ý thức chứ không phải là năng lực. Phải chăng vẫn thiếu cái gì đó khiến doanh nghiệp nhà nước buộc phải thực hiện các chuẩn mực theo thông lệ quốc tế.

Nếu công khai thông tin tốt, tôi tin là chất lượng cổ phần hóa, thoái vốn sẽ còn tốt hơn. Quan trọng hơn, quản trị doanh nghiệp cũng nhờ vậy sẽ được cải thiện.

Tôi cũng đề nghị phải tháo bỏ ràng buộc để doanh nghiệp nhà nước tự chủ kinh doanh hơn. Ông chủ nhà nước xác định ngành nghề, lĩnh vực doanh nghiệp nhà nước hoạt động, nhưng phần kinh doanh thế nào, đầu tư vào thời điểm nào.... nên để hội đồng thành viên, tổng giám đốc quyết, chứ không cần trình báo quá nhiều. Vì việc kiểm soát hiệu quả có thể được thực hiện trên hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu được cập nhật đầy đủ.

Có lẽ, để nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, cải thiện quản trị doanh nghiệp nên được ưu tiên hàng đầu.

Ông cũng đánh giá là cổ phần hóa, thoái vốn đang có những kết quả tốt?

Đúng, chúng ta đã làm tốt, nên tiếp tục củng cố xu hướng là thiên về chất lượng, không chạy theo số lượng, nhưng chúng ta còn có thể làm tốt hơn.

Cần xác định rõ quan điểm, cổ phần hóa, thoái vốn không chỉ để thu tiền về, mà là cơ cấu danh mục đầu tư nhà nước, phải chuyển được từ tài sản kém và chưa tốt thành tài sản tốt, chuyển tài sản tốt thành tốt hơn, chứ đừng ngược lại, biến tài sản đang tốt thành kém, đó là điểm quan trọng.

Như vậy mới củng cố được nền tảng và sức mạnh của khu vực doanh nghiệp nhà nước nói riêng và kinh tế nhà nước nói chung.