Datoco là doanh nghiệp 100% vốn trong nước hoạt động từ 1/3/2003, trong đó, Tổng công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) góp 70% vốn điều lệ và Thành ủy Đà Nẵng góp 30% vốn điều lệ. Chức năng của công ty là trồng, chế biến nguyên liệu thuốc lá, gia công chế biến thuốc lá và sản xuất gia công thuốc lá điếu.

Vào năm 2008, Datoco đã liên doanh với Công ty Imperial Tobaco Overseas Holding (Anh) để thành lập Công ty TNHH Imperial Vina Đà Nẵng (IDV) với chức năng trồng, mua bán nguyên liệu và các sản phẩm thuốc lá tại thị trường Việt Nam và xuất khẩu.

Tổng vốn đầu tư của liên doanh là 395,2 tỷ đồng, tương đương 24,7 triệu USD, trong đó, phía Việt Nam góp 217,6 tỷ đồng (13,6 triệu USD), chiếm 55% tổng vốn đầu tư dự án bằng toàn bộ tài sản hiện có. Phía nước ngoài góp 177,6 tỷ đồng (11,1 triệu USD).

Tuy nhiên, do hoạt động không hiệu quả, thua lỗ kéo dài, liên doanh đã quyết định giải thể, chấm dứt hoạt động từ ngày 31/3/2012.

Sau khi IDV được giải thể, Datoco đã trở lại hoạt động kinh doanh từ tháng 1/4/2012. Tuy nhiên, hoạt động của doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn.

Nhà máy chế biến nguyên liệu thuốc lá của Datoco nằm trong khu dân cư nên đã phải dừng hoạt động vì ô nhiễm.

Từ 600 công nhân, tới nay nhà máy chỉ còn lại 25 người. Bộ Công thương cũng cho phép Datoco bán thanh lý dây chuyền sản xuất thuốc lá.

Trước sự khó khăn này của doanh nghiệp, Thành ủy Đà Nẵng đã đề nghị được thoái 30% vốn góp tại Datoco, nghĩa là nếu hoàn tất việc thoái vốn này, Datoco sẽ chỉ còn lại một thành viên góp vốn là Vinataba.

Ông Bùi Nhật Tiến, Phó tổng giám đốc Vinataba cũng cho biết, phía Vinataba đang xem xét việc tái cơ cấu Datoco thành đơn vị sản xuất thuốc lá điếu trực thuộc Vinataba.

Tuy nhiên, điều này không dễ thực hiện, bởi Datoco đang vướng các khoản nợ thuế và tiền phạt của Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Đà Nẵng lên tới 45,4 tỷ đồng.

Quyết định ấn định thuế và xử phạt hành vi vi phạm hành chính của Chi cục Hải quan Cửa khẩu Cảng Đà Nẵng được ban hành vào tháng 9 và tháng 10/2010 và mới được nhắc lại vào tháng 9/2013 với số tiền hiện tại thông báo là 45,468 tỷ đồng. Trong đó, 22,775 tỷ đồng là tiền thuế quá hạn cưỡng chế và tiền phạt vi phạm hành chính là 22,692 tỷ đồng.

Đưa ra quyết định ấn định thuế và xử phạt vi phạm hành chính này là bởi cơ quan hải quan cho rằng, Datoco dựa vào các chứng từ, tài liệu không hợp pháp để khai báo làm thủ tục nhập khẩu hàng hóa thuộc loại hình gia công được miễn thuế nhập khẩu và không thuộc đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng nhằm gian lận thuế với các lô hàng thuốc lá lá nhập khẩu thuộc 2 hợp đồng gia công hồi năm 2007 với công ty Phoenix và Universal.

Tuy nhiên phía Datoco lại cho rằng, trong quá trình thực hiện gia công thuốc lá lá, do bên gia công sau hơn 6 tháng chưa nhận lại sản phẩm gia công vì không có khách tiêu thụ đã làm ảnh hưởng đến tình hình tài chính của Datoco.

Do vậy, Datoco đã chủ động thay đổi một phần hình thức gia công bằng cách chủ động tìm kiếm khách hàng mua sản phẩm và được bên thuê gia công là Phoenix và Universal ủy quyền cho xuất khẩu 1 phần sản phẩm thu được sau gia công (tương đương 50% và 27% số thành phẩm thu được từ hợp đồng gia công cho hai đối tác trên). Phần còn lại các đối tác kia vẫn tự xuất khẩu.

“Toàn bộ số tiền nhận được do xuất khẩu lượng sản phẩm này sau khi trừ phí ủy thác, chi phí gia công mà Datoco được hưởng và các khoản chi hộ bên thuê gia công đã được Datoco chuyển cho đối tác thuê gia công hoặc các đơn vị mà bên thuê gia công chỉ định”, ông Võ Toàn, Giám đốc Datoco nhận xét và cho rằng, việc thay đổi trên về bản chất không ảnh hưởng đến chính sách xuất nhập khẩu, không gây thất thoát thuế cho nhà nước và đảm bảo được quyền lợi của Datoco. Doanh nghiệp không có lý do gì để khai gian hình thức gia công để được miễn thuế.

Dẫu vậy, Datoco cũng thừa nhận, khi chuyển tiền cho phía nước ngoài, kế toán của Datoco có nhầm lẫn trên 1 lệnh chuyển tiền với nội dung thanh toán việc “xuất khẩu ủy thác” đã được ghi thành “chuyển tiền mua nguyên liệu”.

Chính vì vậy, việc hải quan ấn định thuế và xử phạt vi phạm hành chính với doanh nghiệp là không thỏa đáng và tháng 10/2010, Datoco đã khởi kiện Chi cục Hải quan Cửa khẩu Cảng Đà Nẵng KV1 ra Tòa án Nhân dân TP Đà Nẵng.

Tuy nhiên, sau khi được hòa giải, Datoco đã rút lại đơn kiện này, nhưng cho tới nay, cơ quan hải quan vẫn có thông báo mới nhất vào tháng 9/2013 về khoản nợ thuế và xử phạt vi phạm hành chính với số tiền hơn 45 tỷ đồng.

Hoàng Nam