Theo đánh giá của nhóm nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) ít nhiều đã có đóng góp tích cực vào hoạt động thương mại của Việt Nam. Trong năm 2019 - năm đầu tiên thực hiện CPTPP, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang 6 nước thành viên đã phê chuẩn CPTPP đạt 34,4 tỷ USD, tăng 8,3%. Ở chiều ngược lại, kim ngạch nhập khẩu đạt 30,1%, tăng 1%.

Mức độ quan tâm của doanh nghiệp tới CPTPP có tăng, nhưng cần phải điều chỉnh và xử lý một số vấn đề quan trọng hơn để tận dụng tốt hơn ưu đãi của hiệp định này. Đơn cử, mức độ hiểu biết của doanh nghiệp về thuế quan và cắt giảm thuế quan chưa thực sự đầy đủ và có hệ thống, nhất là các nội dung liên quan đến quy tắc xuất xứ, các biện pháp an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật (SPS) và các biện pháp hàng rào kỹ thuật đối với thương mại (TBT); bên cạnh việc thiếu thông tin về mạng lưới các nhà cung cấp trong và ngoài nước.

Trong khi đó năng lực khoa học công nghệ, tỷ lệ sử dụng công nghệ cao, đầu tư vào hoạt động nghiên cứu và cải tiến công nghệ của doanh nghiệp còn rất thấp. Trình độ và kỹ năng của người lao động trong khu vực doanh nghiệp, trình độ đội ngũ quản lý, lãnh đạo doanh nghiệp còn hạn chế. Doanh nghiệp Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, dù đã có cải thiện quan hệ cung ứng với các doanh nghiệp FDI.

Theo nhóm nghiên cứu, cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam tập dụng ưu đãi từ CPTPP là không nhỏ, dễ thấy nhất là mở rộng thị trường, gia tăng xuất khẩu, tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, tiếp cận nguồn vốn đầu tư, công nghệ, kỹ năng quản lý nước ngoài

Đổi lại, doanh nghiệp phải xử lý hiệu quả những thách thức, nhất là cải thiện khả năng cạnh tranh, khả năng tận dụng cơ hội và hài hòa thực hiện CPTPP với các tuyến hội nhập khác. CPTPP sẽ tác động tích cực hơn đối với doanh nghiệp nếu Chính phủ củng cố hơn nữa đồng thuận xã hội về tiến trình và các biện pháp cải cách, cân bằng các mục tiêu chính sách, đồng thời tạo dựng thêm không gian chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp.

Tại hội thảo về “Thực hiện hiệu quả Hiệp định CPTPP trong tiến trình hội nhập kinh tế: Yêu cầu hoàn thiện thể chế và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp” diễn ra hôm nay 19/2 tại Hà Nội, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng Ban Nghiên cứu tổng hợp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, cho rằng nhìn từ góc độ chuẩn bị đến thực hiện, việc CPTPP có hiệu lực từ tháng 1/2019 là thuận lợi hơn cho Việt Nam, bởi nếu Việt Nam thực hiện các cam kết như trong CPTPP từ 4-5 năm trước thì sức áp hoàn thiện thể chế rất lớn.

Qua 1 năm thực hiện CPTPP, ông Dương nhận định: “Chúng ta đã có những chuyển biến tích cực về thể chế, môi trường kinh doanh, tạo nền tảng để tiếp tục cải cách môi trường đầu tư kinh doanh thời gian tới. Tuy nhiên, môi trường đầu tư kinh doanh và cải cách thể chế ở Việt Nam vẫn còn khoảng cách lớn so với quốc tế”.

Hơn nữa, CPTPP chưa tạo chuyển biến lớn về cơ cấu và quan hệ thương mại của Việt Nam với các nước, do sức hút của thị trường Mỹ còn quá lớn, trong khi sự chuẩn bị của doanh nghiệp Việt Nam để mở rộng tiếp cận các thị trường trong sân chơi CPTPP là chưa nhiều. “Thậm chí, nhiều doanh nghiệp trăn trở làm thế nào để đưa mặt hàng thủy sản vào thị trường Trung Quốc, còn CPTPP hay EVFTA là thứ rất xa vời”, ông Dương nêu.

Tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) của Việt Nam chỉ đạt khoảng 39% trong năm 2018-2019. Với hiệp định mới mới có hiệu lực từ năm 2019 như CPTPP, tỷ lệ tận dụng lợi thế từ CPTPP của doanh nghiệp là chưa cao, một số mặt hàng, thị trường.

Còn tỷ lệ tận dụng CPTPP cao là rơi vào những ngành hàng Việt Nam có thế mạnh xuất khẩu như thủy sản, dệt may, da giày… Dư địa để doanh nghiệp Việt Nam tận dụng ưu đãi trong CPTPP còn rất lớn nhưng khó có thể tách rời với việc khai tác các FTA khác.

Đặt vấn đề tại sao Việt nam hăng hái tham gia sân chơi CPTPP, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến Lược thương hiệu và cạnh tranh cho rằng có thể tác động từ việc gia nhập CPTTP trong ngắn hạn là chưa nhiều, nhưng đây là động lực để Việt Nam thúc đẩy cải cách thể chế.

Vấn đề quan trọng của việc tham gia CPTPP hay các FTA không phải chỉ để thực hiện các cam kết trong hiệp định, mà điều quan trọng hơn là phải vượt lên các cam kết đó. Nhìn từ sự phát triển của thương mại điện tử hay sở hữu trí tuệ, mua sắm chính phủ, có thể rất nhiều điều trong thương mại điện tử chúng ta chưa cam kết trong các FTA, ông Thành nêu quan điểm.

Riêng với doanh nghiệp Việt Nam, ông Thành nhấn mạnh có một số điểm vừa hay, vừa lạ. “Doanh nghiệp Việt Nam đón lõng khá tốt cơ hội thị trường, đặc biệt doanh nghiệp trong lĩnh vực dệt may và da giày. Họ rất ủng hộ hội nhập nhưng lại lười học, muốn học qua làm”.