Thị trường chứng khoán “khát” hàng FDI

Đã khá lâu, thị trường chứng khoán thiếu vắng “hơi thở” của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), khi tỷ trọng nhóm doanh nghiệp này trên thị trường khá mỏng.

Thống kê cho thấy, trong giai đoạn 2003 - 2017, thị trường chứng khoán có 11 doanh nghiệp FDI lên niêm yết, tuy nhiên, sau đó 1 doanh nghiệp hủy niêm yết và số lượng hiện tại chỉ còn 10 doanh nghiệp. Công ty có vốn đầu tư nước ngoài gần nhất niêm yết là Siam Brothers Việt Nam (từ năm 2017).

Nhóm này hiện chiếm tỷ trọng rất thấp so với khoảng 1.600 doanh nghiệp trên sàn chứng khoán. Số lượng niêm yết chỉ khoảng 1,2 tỷ cổ phiếu, chiếm khoảng 0,17% thị trường. Trong khi đó, quy mô và kết quả nhiều doanh nghiệp FDI ghi nhận tích cực và có đóng góp đáng kể tại thị trường Việt Nam trong nhiều năm. Trên thực tế, đây là vấn đề trăn trở không chỉ ở các doanh nghiệp FDI, mà còn từ phía các cơ quan quản lý nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Nói về câu chuyện này, ông Trần Tiến Dũng, Trưởng ban Giám sát công ty đại chúng, Ủy ban Chứng khoán nhà nước (UBCKNN) cho biết, Việt Nam luôn cam kết mang đến môi trường kinh doanh bình đẳng, không phân biệt giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp trong nước. Điều này thể hiện qua nhiều nghị quyết như Nghị quyết số 50-NQ/TW ngày 20/8/2019 của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân; hay Nghị quyết số 04/NQ-CP của Chính phủ về việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước. Các quy định pháp luật hiện hành như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Chứng khoán cũng không có sự phân biệt giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp trong nước.

Với mục tiêu xây dựng thị trường chứng khoán phát triển về cả quy mô lẫn chất lượng, UBCKNN đã nỗ lực trình Nghị định 245/2025/NĐ-CP, trong đó rút ngắn thời gian IPO và niêm yết; đề xuất cơ chế khuyến khích doanh nghiệp FDI tham gia thị trường chứng khoán và đã thống nhất với các sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm Lưu ký về nội dung này.

“UBCKNN hy vọng sẽ sớm có thêm nhiều doanh nghiệp FDI quy mô lớn, hoạt động hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng hàng hóa và chất lượng thị trường”, ông Dũng khẳng định.

Cụ thể, đối với các doanh nghiệp FDI đã đại chúng hóa sẽ được xem xét niêm yết, đăng ký giao dịch, đăng ký lưu ký theo quy định, không phân biệt nguồn gốc.

Còn với các doanh nghiệp FDI chưa đại chúng nhưng muốn tham gia thị trường chứng khoán, doanh nghiệp cần đáp ứng quy định về chuyển đổi mô hình, được phép chuyển nhượng cổ phần, phần vốn góp. Để đăng ký niêm yết, công ty cần trở thành công ty đại chúng thông qua 2 hình thức: chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) hoặc đăng ký công ty đại chúng.

Tiếp đến, doanh nghiệp thực hiện IPO, đăng ký công ty đại chúng và theo quy trình hiện tại sẽ đăng ký giao dịch, niêm yết.

Dù khung pháp lý đang dần hoàn thiện, một số trường hợp đặc thù của doanh nghiệp FDI vẫn cần xử lý thận trọng để đảm bảo tuân thủ quy định về đầu tư trước khi có thể đại chúng hóa.

Chờ làn sóng mới từ doanh nghiệp FDI

Theo lãnh đạo UBCKNN, quá trình rà soát xây dựng cơ chế diễn ra khá lâu. Trên thực tế, góc tiếp cận đối với nhóm doanh nghiệp FDI cũng đã được điều chỉnh để có thể rà soát các quy định và tháo gỡ vướng mắc, giúp các doanh nghiệp lên sàn thuận lợi.

Nhiều năm nay, không ít doanh nghiệp FDI đã bày tỏ mong muốn tham gia thị trường chứng khoán Việt Nam. Các doanh nghiệp quan tâm đến những vấn đề như chuyển đổi sang mô hình công ty cổ phần trước khi nộp hồ sơ IPO; giảm tỷ lệ sở hữu nước ngoài xuống dưới 100%; khả năng phát hành công chúng các loại chứng khoán khác như trái phiếu; yêu cầu về báo cáo kiểm toán vốn điều lệ đã góp; hay việc hồ sơ IPO và niêm yết có bắt buộc phải kèm báo cáo định giá của đơn vị thẩm định được cấp phép hay không…

Tại Hội nghị Phổ biến một số nội dung về niêm yết, đăng ký giao dịch của tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài diễn ra mới đây, lãnh đạo UBCKNN và các sở giao dịch chứng khoán đã giải đáp nhiều thắc mắc của đại diện doanh nghiệp FDI.

Cụ thể, đối với doanh nghiệp FDI đang hưởng ưu đãi thuế, nếu ưu đãi đầu tư không có ràng buộc, cam kết hoặc nghĩa vụ đặc biệt nào thì doanh nghiệp có thể thực hiện đại chúng hóa, IPO như thông thường, trên nguyên tắc cốt lõi là giải tỏa tất cả các cam kết khi hưởng ưu đãi để đảm bảo bình đẳng với doanh nghiệp khác trên thị trường.

Về điều kiện niêm yết, yêu cầu quan trọng là báo cáo tài chính kiểm toán 2 năm gần nhất phải được chấp nhận toàn phần. Nếu có ý kiến ngoại trừ, công ty phải có xác nhận của kiểm toán rằng ý kiến ngoại trừ không ảnh hưởng đến điều kiện niêm yết thì hồ sơ vẫn đủ điều kiện IPO.

Bà Vũ Thị Chân Phương, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán nhà nước kỳ vọng, thời gian tới, sự tham gia của các doanh nghiệp FDI sẽ góp phần tạo sự phong phú, đa dạng hơn về hàng hóa trên thị trường; tăng sức hút với nhà đầu tư quốc tế; đồng thời tạo sự cân bằng hơn trong tỷ trọng nhóm doanh nghiệp sản xuất trên thị trường chứng khoán Việt Nam.