Nguồn thu của Quỹ Phòng chống tác hại (PCTH) của thuốc lá lớn, nhưng việc chi đạt kết quả thấp, do đó số kết dư của Quỹ đến ngày 31/12/2020 là 1.120,257 tỷ đồng. 

Trong phiên họp thứ tư bắt đầu từ 11/10, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến bẳng văn bản về kết quả hoạt động và quản lý, sử dụng Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá trong 2 năm 2019-2020.

Từ khi được thành lập năm 2013 đến nay, Quỹ PCTH của thuốc lá là nguồn kinh phí hỗ trợ chính để tổ chức thực hiện Luật PCTH của thuốc lá trong toàn quốc.

Đây là nội dung phải báo cáo Quốc hội, theo quy định của Luật PCTH của thuốc lá.

Nguồn hình thành của Quỹ chủ yếu là từ khoản đóng góp bắt buộc của cơ sở sản xuất, nhập khẩu thuốc lá và lãi tiền gửi cùng một số ít là nguồn tài trợ từ các dự án viện trợ của nước ngoài.

Trong giai đoạn 2019-2020, Quỹ đã thực hiện hỗ trợ 9/9 nhiệm vụ, trong đó có 2/9 nhiệm vụ (Truyền thông về tác hại của thuốc lá và PCTHTL phù hợp với từng nhóm đối tượng. Xây dựng, triển khai các mô hình điểm về cộng đồng, cơ quan, tổ chức không có khói thuốc lá; phát triển và nhân rộng các mô hình có hiệu quả) được tập trung thực hiện nhằm nâng cao nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật về PCTHTL

Theo báo cáo của Chính phủ, giai đoạn 2019 - 2020, số thu của Quỹ là 795,15 tỷ đồng, đạt tỉ lệ thu khoản đóng góp bắt buộc đạt 107% so với kế hoạch. Tỷ lệ giải ngân năm 2019 là 42% và năm 2020 là 53% so với kế hoạch.

Một trong các lý do dẫn đến giải ngân thấp là tình hình dịch bệnh Covid-19 xảy ra tại nhiều tỉnh, thành phố, vì vậy, ảnh hưởng lớn đến tiến độ hoạt động và tình hình giải ngân của Quỹ.

Chinh phủ cho biết, số dư nguồn của Quỹ đến ngày 31/12 /2020 là 1.120,257 tỷ đồng, hiện đang nằm tại tài khoản giao dịch của Quỹ mở tại ngân hàng Thương mại Cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) - Chi nhánh Tây Hồ. Lãi tự động phát sinh tại tài khoản giao dịch này là 0,5%/năm, kể từ ngày 13/5/2020 mức lãi suất là 0,2%/năm.

Theo cơ quan thẩm tra (Uỷ ban Xã hội của Quốc hội) số kết dư lớn như vậy là do tỷ lệ chi so với kế hoạch năm từ năm 2014 đến năm 2020 đều ở mức thấp, cao nhất là các năm 2016 và 2015 với tỷ lệ là 64% và 63%, các năm còn lại tỷ lệ chi chỉ đạt từ 42% đến 53%.

Nguồn thu của Quỹ lớn nhưng việc chi đạt kết quả thấp trên cả 3 mặt khi so với kế hoạch, so với với số thu và so với phân bổ theo nhiệm vụ, do đó, số kết dư của Quỹ đến ngày 31/12/2020 là 1.120,257 tỷ đồng, cơ quan thẩm tra nêu mặt hạn chế của Quỹ.

Tỷ lệ chi cho nhiệm vụ truyền thông hằng năm ở mức cao trong khi 2/3 mục tiêu về tỷ lệ nam giới và nữ giới hút thuốc lá đều không đạt mục tiêu trong Chiến lược PCTHTL đến năm 2020 cho thấy chi cho công tác này chưa hợp lý, chưa đạt hiệu quả, cơ quan thẩm tra nhận xét.

Cụ thể, đến 2020 tỷ lệ sử dụng thuốc lá của nam giới là 42,3%, nữ giới là 1,7%  trong khi mục tiêu đến năm 2020 cần đạt với các đối tượng trên lần lượt là 39% và dưới 1,4%.

Báo cáo của Chính phủ nêu, năm 2015, ước tính số nam giới trưởng thành hiện đang hút thuốc lá khoảng 15,2 triệu người, đến năm 2020, ước tính là 14,8 triệu người. Như vậy, có 600.000 nam giới đã bỏ thuốc lá trong năm 2020. Tuy nhiên, số nữ giới hút thuốc mới ước tính là 200.000 người trong năm 2020.

Theo Chính phủ, tỉ lệ thuốc lá điện tử tăng vào năm 2020 cũng là một yếu tố tác động ảnh hưởng đến tỉ lệ sử dụng hút thuốc chung và ở nam giới giảm ít và tỉ lệ nữ giới hút thuốc lá tăng. Tỉ lệ hút thuốc lá điện tử năm 2020 chung tăng 18 lần so với năm 2015 (từ 0,2% lên 3,6%), trong đó nam giới tăng 14 lần (từ 0,4% lên 5,6%), nữ giới tăng 10 lần (từ 0,1% lên 1%).

Nhắc lại kiến nghị từ 2019, cơ quan thẩm tra nêu rõ quan điểm là cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá.  Bởi tăng thuế thuốc lá là giải pháp quan trọng hàng đầu để giúp các quốc gia giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá, đặc biệt là trong thanh thiếu niên.

Theo dự thảo báo cáo thẩm tra của Uỷ ban Xã hội, Bộ Tài chính đã và đang tiếp tục tiến hành tổng kết, đánh giá tình hình thực hiện Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) để có phương án đề xuất tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá vào thời điểm thích hợp.

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cũng cơ bản thống nhất quan điểm tăng thuế TTĐB đối với sản phẩm thuốc lá nhưng đề nghị thời điểm tăng, phương pháp tăng cần hợp lý, tính toán thận trọng, phù hợp do hiện nay doanh nghiệp đang gặp rất nhiều khó khăn do đại dịch COVID-19.