Hộ kinh doanh không hề nhỏ

“Đôi khi chúng ta tự gọi mình là kinh doanh nhỏ lẻ nhưng những con số thống kê lại cho thấy một vị thế của người khổng lồ”, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã khẳng định như vậy tại Hội thảo “Giải mã chuyển đổi mô hình và kê khai thuế: Từ thực tiễn hộ kinh doanh do VCCI phối hợp với Công ty cổ phần Công nghệ KiotViet tổ chức. 

Rất nhiều hộ kinh doanh đã có mặt, với nhiều câu hỏi mang theo trước thời điểm xóa bỏ thuế khoán và chuyển sang cơ chế tự kê khai, tự nộp thuế với hộ kinh doanh, từ ngày 1/1/2026. 

Trong số này, có chủ hộ kinh doanh sản xuất nem nắm, nem tai, nem chua, thường mua lại trực tiếp của bà con nông dân các nguyên liệu như lá chuối, lá sung gửi tới câu hỏi làm thế nào để tuân thủ đúng quy định về thuế; có hộ kinh doanh khác muốn hỏi thông tin về ưu đãi miễn thuế thu nhập doanh nghiệp, các thủ tục khi chuyển đổi lên doanh nghiệp...

Tuy nhiên, điều Phó chủ tịch VCCI muốn khẳng định là hộ kinh doanh sẽ tiếp tục là động lực quan trọng, đóng góp vào tăng trưởng GDP, tạo công ăn việc làm.

Theo số liệu từ Đề án của Bộ Tài chính, tính đến hết năm 2024, cả nước ta đang có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh. Năm 2024, số thu ngân sách từ khu vực này đạt gần 26.000 tỷ đồng, tăng trưởng 20%. Đặc biệt, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này đã đạt 17.100 tỷ đồng, vượt xa cùng kỳ năm trước.

Những con số biết nói này khẳng định rằng, hộ kinh doanh không chỉ là sinh kế của từng gia đình, song  các hộ kinh doanh cũng cần xác định việc chuyển đổi mô hình quản lý thuế từ ngày 1/1/2026 sẽ là bước đệm cần thiết để khu vực hộ kinh doanh phát triển minh bạch hơn, công bằng hơn và vươn tầm mạnh mẽ hơn.

Tất nhiên, những thay đổi lớn này đang đặt nhiều hộ kinh doanh trước nhiều thách thức, từ yêu cầu minh bạch hơn trong hoạt động sản xuất – kinh doanh, áp lực tuân thủ thuế ngày càng rõ nét, cùng với xu hướng chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng bài bản, chuyên nghiệp và tuân thủ pháp luật cao hơn để phù hợp với pháp luật và thị trường.

Song, chính sự thay đổi này sẽ mang lại nhiều cơ hội để hộ kinh doanh mở rộng quy mô, nâng cao năng lực cạnh tranh, tiếp cận tốt hơn với tín dụng, thị trường và chuỗi giá trị. Đặc biệt, Phó chủ tịch VCCI cho rằng, sau giai đoạn chuyển đổi, các hộ kinh doanh sẽ từ tâm lý "sợ thuế", "ngại công nghệ" sang tâm thế "hiểu đúng, làm đúng và tự tin làm chủ công nghệ".

Yêu cầu cao về tính làm chủ của người kinh doanh

Có thể thấy rõ, những thay đổi của mô hình kê khai thuế đang tác động rất lớn tới các hộ kinh doanh. Dựa trên khảo sát của VCCI, ông Phạm Ngọc Thạch, Phó Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho biết, tác động lớn nhất là sự thay đổi về phương pháp tính thuế, bãi bỏ hoàn toán thuế khoán, chuyển sang chế độ thuế thực tế, gồm cả doanh thu thực tế hoặc lợi nhuận thực tế.

Như vậy, kể từ ngày 1/1/2026 tới đây, trách nhiệm về thuế của các hộ kinh doanh sẽ lớn hơn, theo nghĩa tự kê khai, tự chịu trách nhiệm.

Hộ kinh doanh tự xác định thuộc đối tượng nào, dưới ngưỡng nộp thuế thì thông báo doanh thu thực tế phát sinh; trên ngưỡng thì phải tự xác định số thuế phải nộp, trừ một số trường hợp đặc biệt tổ chức chi trả thực hiện kê khai, khấu trừ thay. Với các hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế, thì hệ thống tự động tạo tờ khai thuế gợi ý.

“Khối lượng kiến thức pháp lý, công việc pháp lý cần cập nhật, cần thực hiện tăng đáng kể”, ông Thạch nhận định.

Theo khảo sát của VCCI, có khoảng 49% hộ kinh doanh lo lắng về có thể sẽ tăng chi phí và thời gian quản lý hóa đơn, chứng từ. Quy mô doanh thu càng tăng thì tác động về công sức quản lý hóa đơn sẽ cao rõ rệt. 

Có tới 73% hộ kinh doanh tham gia khảo sát cho biết gặp khó do thiếu kiến thức, kỹ năng công nghệ; 53% cho rằng thủ tục đăng ký, kê khai phức tạp; 49% khó thay đổi thói quen quản lý cũ; 37% thiếu thời gian tìm hiểu; 37% thiếu vốn đầu tư; 32% lo ngại vấn đề bảo mật thông tin.

Trong số những lo ngại, việc nhiều hộ kinh doanh, nhất là các hộ ở khu vực nông thôn lo lắng phải thay đổi thói quen, từ tính toán, ghi chép thủ công sang số hóa. Nhóm hộ kinh doanh ở khu vực đô thị quan tâm hơn đến thực hiện các thủ tục nộp thuế, nhất là các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/tháng. 

Song, cũng chính vì vậy, việc áp dụng công nghệ thông tin sẽ giúp giảm khối lượng công việc về thuế cho các hộ, như không phải lưu trữ thủ công hóa đơn, chứng tử, không phải ghi chép kế toán thủ công do có phần mềm hỗ trợ, giảm thời gian, nhân lực…

Thực tế, ông Đỗ Tuấn Anh, Phó tổng giám đốc KiotViet chia sẻ, tùy theo độ tuổi chủ hộ kinh doanh và ngành nghề hoạt động, khả năng tiếp cận công nghệ khác nhau, nhưng thông thường, có  sự hỗ trợ theo hình thức "cầm tay chỉ việc", hộ kinh doanh chỉ mất 3-7 ngày để chuyển sang sử dụng phần mềm tự kê khai thuế theo doanh thu, thu nhập. 

Tất nhiên, các chuyên gia cũng cho rằng, các hộ kinh doanh cần dành thời gian nghiên cứu, tìm hiểu các phần mềm công nghệ phù hợp với mô hình kinh doanh của mình.

"Là người kinh doanh, các hộ đều nền hiểu rõ cần làm chủ, công nghệ là trợ thủ, nên cần chủ động, cần hiểu rõ các yêu cầu pháp luật, biết cần phải làm gì, nhất là kiểm tra với các nhà cung cấp để đảm bảo phần mềm đáp ứng tất cả các yêu cầu mới”, ông Thạch khuyến nghị với các hộ kinh doanh.

Cùng với đó, ông Thạch để hộ kinh doanh cần thường xuyên cập nhật quy định pháp luật qua báo chí chính thống và cơ quan thuế, nhất là trong giai đoạn tới đây, khi các các văn bản hướng dẫn đang trong giai đoạn khẩn trương soạn thảo và sẽ sớm được ban hành.