Nội dung trên được bà Bình Lê Vandekerckove, Tổng giám đốc & Trưởng bộ phận tư vấn M&A, Công ty Tư vấn thương vụ ASART chia sẻ trong phiên thảo luận thứ 2 tại Diễn đàn M&A Việt Nam 2025 do Báo tài chính - Đầu tư tổ chức. Phiên thảo luận này có chủ đề “Vận hội mới - Thúc đẩy làn sóng M&A và tái cấu trúc doanh nghiệp”.

Đừng chờ “6 tháng trước mất thanh khoản” mới tìm đến M&A

Điều phối phiên thảo luận, bà Đặng Nguyệt Minh, Trưởng bộ phận Nghiên cứu Dragon Capital Việt Nam đặt vấn đề, qua quan sát, tính toán và phân tích các số liệu tài chính dựa trên các doanh nghiệp niêm yết ở thị trường Việt Nam, có thể thấy rằng chỉ số thanh khoản của các doanh nghiệp đã cải thiện tương đối nhiều trong vòng 2 năm vừa qua.

Tuy nhiên, rất nhiều doanh nghiệp hiện nay vẫn đang trong quá trình tái cấu trúc và vẫn phải chịu một áp lực trả nợ tương đối lớn. Như vậy, cơ hội ở đây cũng khá rộng mở đối với tiềm năng trong mảng M&A “giải cứu” (distressed M&A) và tái cấu trúc doanh nghiệp.

“So với những giai đoạn trước đây, chẳng hạn như thời kỳ 2015 - 2018, hiện nay khẩu vị của nhà đầu tư đối với các tài sản gặp khó khăn có sự thay đổi như thế nào không? Và trong những thương vụ tái cấu trúc thì đâu là những giải pháp có thể mang lại hiệu quả cao nhất”, bà Minh đặt câu hỏi.

Trước khi trả lời câu hỏi trên, bà Bình Lê Vandekerckove, Tổng giám đốc & Trưởng bộ phận tư vấn M&A Công ty Tư vấn thương vụ ASART đánh giá rất cao nỗ lực của Chính phủ cũng như các cơ quan có thẩm quyền và các nhà làm chính sách, tư vấn chính sách đã nỗ lực trong việc giúp thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng.

Theo bà Bình, việc nâng hạng, tuy trước mắt có thể nhìn thấy là lợi cho ngành và cho việc lên sàn, nhưng thực chất kích hoạt một dòng vốn quay giữa lên sàn và hoạt động. Đây là hai chiến lược rất đặc biệt và hiệu quả để kích hoạt dòng chảy ngành vốn. Ví dụ, một công ty có thể lên sàn rồi tiếp tục M&A, hoặc một công ty sẽ lựa chọn M&A trước và sau đó lên sàn. Việc được nâng hạng giúp cho thanh khoản rất tốt.

Điểm tích cực nữa là nỗ lực của Chính phủ cũng như các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc xây dựng Trung tâm Tài chính cho Việt Nam. Theo bà, dù nghe việc này rất nhiều và ngay cả những người làm trong ngành tư vấn như ASART cũng đang tìm hiểu, nhưng đây là nỗ lực đáng chú ý.

Bà dẫn ví dụ một khách hàng ở Mỹ muốn tư vấn định giá, xác định và thực hiện một quy trình mua bán với một công ty tại Việt Nam. Nhiều người hỏi Trung tâm Tài chính sẽ làm việc gì, và bà hy vọng rằng trong tương lai, các hợp đồng tư vấn hoặc hợp đồng thương vụ không phải đi qua Singapore để mượn tòa án hoặc bên trung gian thứ ba của Singapore hay New York để xác nhận những vấn đề này.

“Hy vọng Trung tâm Tài chính của Việt Nam sẽ tính tới việc này và giúp được cho các doanh nghiệp cũng như những người làm trong ngành”, bà Bình nói.

Quay trở lại câu hỏi của điều phối, bà Bình Lê Vandekerckove cho biết về khẩu vị đầu tư, không có nhiều nhà đầu tư thích các thương vụ giải cứu. Chỉ có một số bên tư vấn chuyên biệt, quỹ chuyên biệt hoặc tập đoàn chuyên biệt tập trung riêng cho những dự án chuyên về giải cứu thì mới thích phân khúc này.

“Thường tất cả các nhà đầu tư khi nói tới một thương vụ mang tính giải cứu đều có sự ngần ngại nhất định và nó thật sự không hấp dẫn”, bà nói thêm.

Vì thế, bà thường tư vấn cho khách hàng là họ phải thực sự hiểu được doanh nghiệp của mình, theo sát doanh nghiệp của mình và biết khi nào cần nên bắt đầu. Không nên chờ đến khi còn 6 tháng nữa mất thanh khoản mới tìm đến tư vấn và nói “6 tháng nữa chúng tôi không đủ tiền trả nợ”.

Theo bà Bình, 6 tháng là một thời gian dài nhưng cũng rất ngắn, đặc biệt đối với những thương vụ M&A. Bởi M&A là câu chuyện dài hơi, câu chuyện chiến lược trung và dài hạn. Nếu ngắn hạn, nó sẽ không đủ để thực hiện một quy trình tạo ra giá trị thực sự.

“Nếu chỉ từ 6 đến 12 tháng, lúc đó nó chỉ mang tính chất gọi là chữa cháy. Ở góc cạnh chuyên môn, chúng tôi không khuyến khích các hoạt động chữa cháy”, bà nói thêm.

Tuy nhiên, với những doanh nghiệp buộc phải xử lý tình huống như vậy, điều đầu tiên là phải bình tĩnh. Doanh nghiệp cần thời gian ngồi lại với tư vấn và các bên liên quan để suy nghĩ đường đi tốt nhất, tránh ký vội một hợp đồng rồi sau đó hối hận.

Theo kinh nghiệm của bà Bình, để turn around (thay đổi tình thế), doanh nghiệp phải tập trung vào chiến lược. Dưới chiến lược là Value Creation Plan (kế hoạch gia tăng giá trị), trong đó có rất nhiều đầu việc. Một trong những yếu tố quan trọng là sales (bán hàng): sales phải phát triển, vị thế của doanh nghiệp phải được cải thiện, cũng như thị trường mà doanh nghiệp phục vụ.

Đây là những yếu tố đầu tiên cần xem xét khi đánh giá một doanh nghiệp mất thanh khoản. Nhiều doanh nghiệp có thói quen xoay nợ, huy động vốn trước tiên, nhưng theo bà Bình, cần phải bình tĩnh. Một trong những cách cải thiện nhanh nhất là xem lại sales, thị trường và vị thế doanh nghiệp. Nếu làm đúng và xoay chuyển kịp, chỉ trong 6 - 12 tháng, doanh nghiệp có thể vực lại giá trị và trở thành tiêu chí hấp dẫn cho nhà đầu tư.

Khi nào nên khi nào lựa chọn IPO và M&A?

Khi được hỏi khi nào lựa chọn IPO và M&A, bà Bình Lê Vandekerckove cho biết có một yếu tố rất quan trọng để xác định doanh nghiệp đó có nên IPO hay M&A, đó là sự riêng tư. “Doanh nghiệp đó có muốn sự riêng tư không?”, bà nói.

Thường khi nói đến IPO, mọi người thường nghĩ doanh nghiệp phải lớn mạnh, có quy trình chuẩn thì mới lên sàn. Điều đó đúng: doanh nghiệp phải có quy trình, tuân thủ và sẵn sàng, bởi IPO giống như “sân khấu” để rất nhiều người nhìn vào và sở hữu doanh nghiệp.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, một số doanh nghiệp lên sàn vì mục đích nhất thời, sau đó họ không biết phải làm gì khi đã lên sàn và bị kẹt lại. Đó cũng là lý do tại sao trong nhiều năm qua thị trường Việt Nam bị ảm đạm. “Nhiều doanh nghiệp lên nhưng không biết mình lên để làm gì, chỉ lên theo cảm hứng. Khi lên rồi, họ bị kẹt lại trên đó, xảy ra nhiều sai lệch, và nhiều khi muốn xuống cũng không xuống được”, bà nêu.

Điều quan trọng thứ hai, và rất quan trọng là việc lựa chọn không nằm ở mức độ quy mô lớn. Nó nằm ở việc bạn muốn 200 người, 1.000 người sở hữu doanh nghiệp của bạn, hay chỉ muốn có 5, 10 người, hoặc 1, 2 người sở hữu?

Nhiều chủ doanh nghiệp không lường trước rằng lên sàn nghĩa là phải chia sẻ gần như 90% thông tin doanh nghiệp, chỉ giữ lại 5 - 10% chiến lược đặc biệt. Theo luật, mọi thông tin phải chia sẻ và giải thích với cổ đông. Doanh nghiệp cũng phải có “ban bệ” để xử lý thủ tục cho hàng trăm ngàn cổ đông.

Ngược lại, ở những thị trường phát triển, có nhiều công ty, tập đoàn rất mạnh, giá trị hàng chục tỷ đô, nhưng họ vẫn chọn con đường M&A hoặc sở hữu tư nhân. Họ giữ chiến lược chỉ M&A và giữ cho doanh nghiệp được riêng tư.

Theo bà Bình, điểm mấu chốt nằm ở mức độ riêng tư mà công ty muốn duy trì, cũng như sự sẵn sàng cho các cam kết sau IPO: chia sẻ với nhà đầu tư trong cả giai đoạn khó khăn lẫn thuận lợi.