Theo Báo cáo Nghiên cứu Đánh giá Khu vực Kinh tế Tư nhân Việt Nam (CPSD), do IFC và Ngân hàng Thế giới vừa công bố,  khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò tiên phong trong sự phát triển vượt bậc của Việt Nam trong thời gian qua, tiềm năng của khu vực này cần được tiếp tục khai thác mạnh mẽ hơn.

Bà Kim-See Lim, giám đốc khu vực Đông Á và Thái Bình Dương của IFC đánh giá, khu vực kinh tế tư nhân đã giúp đưa Việt Nam gia nhập hàng ngũ những nền kinh tế có thu nhập trung bình chỉ trong một thế hệ. 

Với làn sóng dịch bệnh hiện nay, bà Kim-See Lim cho rằng, Việt Nam càng phải thúc đẩy một khu vực tư nhân năng động, đa dạng, và đổi mới sáng tạo cho giai đoạn phục hồi hậu Covid-19, khi các nguồn lực công trở nên khan hiếm.

Theo Báo cáo, việc chuyển dịch theo hướng chú trọng đầu tư tư nhân xanh, hiệu quả và hiệu suất cao là vô cùng cần thiết để duy trì sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững cho Việt Nam. 

Để đạt được điều này, cần thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân bằng cách giảm bớt rào cản về gia nhập thị trường và cạnh tranh, cải thiện vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, đa dạng hóa sang các ngành thâm dụng tri thức, giải quyết thiếu hụt về kỹ năng, và đẩy mạnh số hóa trong nhiều ngành.

Bà Carolyn Turk, giám đốc quốc gia ngân hàng Thế giới tại Việt Nam nhìn nhận, khu vực tư nhân mới nổi và năng động của Việt Nam đã chứng tỏ được khả năng chống chịu trong đại dịch Covid-19, giúp Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia đạt được tăng trưởng dương trong năm 2020. 

Báo cáo khuyến nghị chương trình cải cách cần tập trung vào những lĩnh vực quan trọng như tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa tất cả các doanh nghiệp, thúc đẩy cơ hội tiếp cận tài chính cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, mở rộng nguồn vốn dài hạn.

Đồng thời, cần tăng cường và xanh hoá dịch vụ hạ tầng và bảo đảm lực lượng lao động có kỹ năng để đạt được mô hình tăng trưởng giá trị cao, đổi mới sáng tạo, có năng suất cao.

Các nhà phân tích đến từ IFC tin rằng, để có thể nối dài câu chuyện phát triển thành công của Việt Nam, cần phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách để tạo điều kiện cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển và dẫn dắt nền kinh tế dịch chuyển sang lộ trình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo, chất lượng cao và bền vững. 

Đại dịch Covid-19 càng khiến việc giải quyết những thách thức đối với sự phát triển của khu vực tư nhân trở nên cấp thiết hơn nhằm tìm kiếm các giải pháp hợp tác công-tư để huy động nguồn lực của khu vực tư nhân. 

Điều này đặc biệt quan trọng bởi nguồn lực của chính phủ, vốn hạn chế, đã được ưu tiên cho chăm sóc y tế và hỗ trợ sinh kế trong đại dịch. 

Trong khi kho vận, điện, giáo dục và đào tạo kỹ năng, kinh doanh nông nghiệp và du lịch là những ngành có tiềm năng mạnh mẽ để khu vực tư nhân tham gia, Báo cáo cho thấy còn có những hạn chế đáng kể về quy định pháp luật. 

Nhu cầu về năng lượng bền vững và các dịch vụ kho vận ngày càng gia tăng bởi quá trình công nghiệp hóa mạnh mẽ, sự mở rộng của nhóm dân số có thu nhập trung bình và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng. 

Đầu tư tư nhân trong những ngành này có thể giúp giảm nhẹ gánh nặng ngân sách Nhà nước và góp phần xanh hóa hạ tầng và sản xuất thông qua các khoản đầu tư mới vào năng lượng tái tạo và các giải pháp thông minh về khí hậu.

Nhu cầu về lao động có tay nghề và công nghệ hiện đại sẽ tăng lên. Bởi, Việt Nam đặt mục tiêu dịch chuyển lên các công đoạn cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu bằng cách phát triển các ngành định hướng xuất khẩu thâm dụng tri thức, dịch vụ và các ngành có giá trị gia tăng cao.

Do đó, cần có chiến lược tổng thể để giải quyết tình trạng thiếu hụt kỹ năng trong nước. 

Doanh nghiệp tư nhân trong nước chủ yếu có quy mô nhỏ và kém hiệu quả hơn so với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; hạn chế về đổi mới sáng tạo và chưa tham gia sâu vào các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hầu hết các doanh nghiệp tư nhân trong nước là các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ, với số lượng nhân viên ít hơn 50 người, hoạt động trong các dịch vụ có năng suất tương đối thấp (như các cửa hàng bán lẻ và cửa hàng ăn nhỏ) cũng như sản xuất đơn giản và hướng đến thị trường nội địa thay vì xuất khẩu.

Trong khi số lượng doanh nghiệp tư nhân trong nước tăng mạnh từ năm 2000 đến năm 2016, quy mô trung bình giảm khoảng 40%. Ngoài ra, Việt Nam vẫn còn cách xa mức năng suất toàn cầu, đầu tư vào nghiên cứu & phát triển (R&D) và sáng chế còn thấp.

Tuy nhiên, một số doanh nghiệp tư nhân lớn trong nước đã xuất hiện. Bảy tập đoàn tư nhân tại Việt Nam đã lọt vào nhóm 200 công ty niêm yết có hoạt động hàng đầu trên toàn khu vực châu Á - Thái Bình Dương với doanh thu từ 1 tỷ USD trở lên (Burgos, 2019).

40 thương hiệu hàng đầu tại Việt Nam năm 2018 có tổng giá trị hơn 8,1 tỷ USD, tăng hơn 30% so với danh sách được công bố năm 2017.

Những doanh nghiệp lớn này chủ yếu tập trung vào thị trường nội địa và sản xuất hàng hóa phi thương mại (non-tradables). Một số có áp dụng công nghệ mới, đầu tư vào đào tạo và tuyển dụng nhân sự cả trong nước lẫn quốc tế.

Một số tập đoàn tư nhân lớn hoạt động đa ngành và thuộc danh sách các công ty tư nhân hàng đầu. Ba trong số 10 công ty tư nhân hàng đầu là các tập đoàn hoạt động trong ít nhất ba ngành kinh tế hoàn toàn khác nhau.