Đó là khẳng định của Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) trong Báo cáo gửi Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương), đồng thời hiệp hội này cũng nêu một loạt khó khăn, vướng mắc của ngành sản xuất, xuất khẩu điều trong nước, đề nghị cần phải tháo gỡ khẩn cấp.

Ngành điều nước có giá trị xuất khẩu khoảng 3,5 - 3,8 tỷ USD/năm, dẫn đầu toàn cầu về sản xuất, xuất khẩu trong nhiều năm nhưng vị trí này đang bị lung lay vì điều nhân nhập khẩu từ châu Phi tăng mạnh, cạnh tranh trực diện với sản xuất, chế biến trong nước.

Dẫn số liệu của Tổng cục Hải quan, Vinacas cho biết: "2 tháng đầu năm 2023, hơn 10.158 tấn nhân điều được nhập vào Việt Nam, tương đương gần 44.000 tấn hạt điều thô. Còn năm 2022, đã có 78.583 tấn được nhập vào Việt Nam, tương đương gần 350.000 tấn hạt điều thô - lớn hơn tổng sản lượng điều thô do Việt Nam sản xuất trong 1 năm".

Nhân điều chủ yếu được nhập về từ châu Phi, Campuchia. 2 quốc gia này chủ trương phát triển công nghiệp chế biến điều, giảm dần xuất điều thô, đưa ra nhiều chính sánh ưu đãi, hỗ trợ để thu hút đầu tư các nhà máy chế biến điều. Đồng thời, với điều thô xuất khẩu, họ quy định và giám sát chặt giá xuất khẩu tối thiểu; áp mức thuế xuất khẩu cao.

Nhưng với điều nhân xuất khẩu, họ miễn thuế. Trong khi đó, cả điều thô và điều nhân khi nhập vào Việt Nam để chế biến, xuất khẩu đều được Việt Nam miễn thuế.

Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó chủ tịch Vinacas cho rằng, do  chính sách của nhà nước 2 bên như vậy dẫn đến sự bất bình đẳng trong thương mại, tạo điều kiện để điều nhân từ châu Phi nhập khẩu vào Việt Nam, gây nguy cơ lớn đối với ngành điều trong nước.

Do chỉ thực hiện 1 đến 3 công đoạn cuối (Khoảng 20% toàn dây chuyền chế biến nếu tính từ điều thô), thậm chí chỉ đóng gói vào bao bì mới nên giá trị gia tăng không lớn, Nhà nước không thu được thuế.

Vinacas  lo ngại rằng, các doanh nghiệp chuyển sang nhập điều nhân từ châu Phi, phải thu hẹp sản xuất theo hướng tập trung vào vài công đoạn cuối, bỏ phí đi phần lớn dây chuyền hiện đại đã đầu tư. Theo tính toán, suất đầu tư mỗi nhà máy thường tiêu tốn từ 100 đến 500 tỷ đồng.

Đáng nói, phương thức nhập nhân điều về thực hiện các công đoạn cuối chỉ do 1 số doanh nghiệp lớn, chủ yếu là FDI, nên lợi nhuận chủ yếu tập trung cho số doanh nghiệp này.

"Các loại nhân nhâp về hầu hết có chất lượng thấp; khi xuất đi sẽ làm giảm chất lượng chung của ngành điều Việt Nam, làm mất dần uy tín và thị phần của điều nhân Việt Nam trên thương trường quốc tế", ông Nhựt lo ngại.

Trong khi đó, ngành điều cũng gặp phải các khó khăn, vướng mắc như các ngành chế biến nông sản xuất khẩu khác. Đơn cử, châu Âu và Mỹ ngày càng siết chặt vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm; Trung Quốc quy định chặt chẽ và thực thi nghiêm các quy định nhập khẩu nông sản, thực phẩm qua biên giới.

Tranh chấp thương mại khá nhiều, trong đó phần lớn nằm ở khâu nhập khẩu điều thô về chất lượng, giá cả, thời gian giao hàng do gần 3/4 nguyên liệu của ngành điều Việt Nam là nhập khẩu. Các tranh chấp này ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện các hợp đồng xuất khẩu điều nhân.

Do đó, Vinacas đề nghị Chính phủ, Bộ Công thương và các Bộ ngành liên quan đàm phán, ký các hiệp định song phương với từng nước về miễn thuế xuất nhập khẩu với hàng hóa của nhau; trong đó có việc bạn miễn thuế với điều thô xuất khẩu sang Việt Nam. Như vậy, ta sẽ không cần phải thay đổi các quy định hiện hành.

Nếu các quốc gia không đồng thuận, Vinacas đề nghị không miễn thuế nhập khẩu với nhân điều nhập khẩu vào Việt Nam; đồng thời áp thuế xuất 25% với hạt điều đã bóc vỏ (Mã 0801.32.00), áp giá nhập khẩu tối thiểu đối với nhân điều nhập khẩu vào Việt Nam.

Hiện, để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, Ấn Độ cũng áp thuế 25% đối với điều nhân nhập khẩu.