Bài 5: Làm sao để dân không bị lừa lọc?

Liệu những giải pháp mang tính “phần ngọn” đó đã đủ để triệt tận gốc ung nhọt? Phóng viên Báo Đầu tư đã có cuộc trao đổi với bà Trần Việt Nga, Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế).

Thưa bà, sai phạm về quảng cáo thực phẩm chức năng đang diễn ra tràn lan. Là cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp, Cục An toàn thực phẩm đã có những giải pháp gì?

Để ngăn sai phạm trong quảng cáo thực phẩm chức năng, Cục An toàn thực phẩm thực hiện rất nghiêm khâu cấp phép quảng cáo cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh và hậu kiểm trên diện rộng.

Qua thanh tra, kiểm tra và phản ánh của báo chí, Cục đã phối hợp với các cơ quan chức năng xử lý rất nhiều vụ việc vi phạm, ngăn chặn nhiều sản phẩm vi phạm, song thực trạng này vẫn diễn biến phức tạp.

Một thực tế nhức nhối khiến chúng tôi đau đầu xử lý là các quảng cáo sai phạm “vô chủ” đang tấn công người dùng. Nhiều sản phẩm được quảng cáo trên các website, mạng xã hội vi phạm pháp luật, song khi cơ quan chức năng làm việc với cơ sở sản xuất và phân phối, thì các cơ sở đều chối trách nhiệm.

Có doanh nghiệp công bố thực phẩm chức năng dạng bột, nhưng lại sản xuất dạng viên, hoặc quảng cáo công dụng hoàn toàn khác với công bố.

Ngoài ra, sai phạm phổ biến là nhiều đối tượng mạo danh dược sĩ, bác sĩ để tư vấn thực phẩm chức năng. Thậm chí, đã có quy định cấm sử dụng hình ảnh bác sĩ, dược sĩ để quảng cáo, thông tin về thực phẩm chức năng, nhưng nhiều cán bộ y tế vẫn tham gia. Cục đã nhiều lần gửi công văn tới đơn vị có cán bộ y tế quảng cáo thực phẩm chức năng để chấn chỉnh, quản lý cán bộ.

Bà có thể chia sẻ khó khăn lớn nhất mà Cục An toàn thực phẩm đang gặp phải trong xử lý vi phạm quảng cáo thực phẩm chức năng?

Với sai phạm quảng cáo trên Facebook, YouTube, chúng tôi trực tiếp gửi văn bản yêu cầu các cơ quan này gỡ bỏ nội dung. Nhưng có vụ việc, chúng tôi phải gửi văn bản tới vài lần, họ mới gỡ bỏ. Việc xử lý chậm chạp vô hình trung đã tạo điều kiện cho quảng cáo “bẩn” tiếp cận lượng lớn người dùng.

Trong quá trình thanh - kiểm tra xử lý sai phạm quảng cáo thực phẩm chức năng, khó khăn lớn mà chúng tôi phải đối diện là tìm đơn vị cung cấp quảng cáo, tức là các đơn vị đang gom quảng cáo của các công ty, nhà máy và tung lên mạng xã hội. Công tác này đang gặp khó, nếu dò tìm từng quảng cáo thì không thể hết được, vì quảng cáo thường tung theo chùm.

Vừa qua, Cục An toàn thực phẩm đã làm việc với các đơn vị trung gian chuyên tung quảng cáo thực phẩm chức năng, yêu cầu họ chỉ nhận quảng cáo khi quảng cáo đó đã được cơ quan chức năng duyệt nội dung và cấp phép. Các đơn vị này đã đồng ý, nhưng lo ngại nếu những đơn vị khác không thực hiện đúng quy định, thì họ lại bị ảnh hưởng doanh thu.

Ngoài ra, do đăng ký tên miền quảng cáo còn dễ, nên khi quảng cáo sai phạm và bị gỡ, các cơ sở quảng cáo lại đăng ký tên miền khác và tiếp tục “nổ”.

Sai phạm nghiêm trọng liên quan tới quảng cáo “vô chủ” sẽ được xử lý thế nào?

Với những quảng cáo “vô chủ”, Cục An toàn thực phẩm sẽ gửi thông tin về quảng cáo vi phạm kèm đường link website tới Thanh tra Bộ Thông tin và Truyền thông để tìm ra cá nhân, tổ chức chịu trách nhiệm đối với những quảng cáo này và xử lý các website vi phạm.

Thời gian qua, chúng tôi đã phối hợp xử lý một số trường hợp. Nhưng nếu đó là quảng cáo xuyên biên giới, máy chủ đặt ở nước ngoài, thì việc xử lý vi phạm gặp nhiều khó khăn.

Với các cơ sở quảng cáo thực phẩm chức năng sai lệch so với nội dung quảng cáo được cấp phép, Cục đã có văn bản gửi sở y tế các địa phương, ban quản lý an toàn thực phẩm của các tỉnh, thành phố triển khai thanh - kiểm tra trên địa bàn.

Bên cạnh đó, Cục công khai thông tin sản phẩm vi phạm trên các phương tiện truyền thông để người tiêu dùng biết và thận trọng. Các sản phẩm vi phạm sẽ được đưa vào “danh sách đen” và bị thanh tra, kiểm tra với tần suất nhiều hơn.

Trên thực tế, nhiều cơ sở kinh doanh thực phẩm chức năng sẵn sàng nộp phạt để bán sản phẩm. Với những trường hợp này, cơ quan chức năng có giải pháp gì, thưa bà?

Ngoài phạt tiền, thu hồi bản công bố, thì việc công khai cơ sở vi phạm và các hình phạt bổ sung có hiệu quả rất lớn. Nếu chỉ phạt tiền, thì vì lợi nhuận cao, các doanh nghiệp sẵn sàng nộp phạt rồi lại vi phạm.

Để xử lý sai phạm liên quan tới quảng cáo thực phẩm chức năng, Bộ Y tế đã thành lập tổ phản ứng nhanh giữa Bộ Y tế, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Bộ Công thương và các sàn giao dịch điện tử để xử lý những quảng cáo không đúng sự thật. Quảng cáo sai phạm thuộc lĩnh vực của cơ quan nào, thì cơ quan đó xử lý.

Mới đây, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã trình Chính phủ nghị định hướng dẫn Luật Quảng cáo mới với nhiều quy định chặt chẽ hơn. Hy vọng, tới đây, việc quản lý quảng cáo, nhất là quảng cáo xuyên biên giới sẽ hiệu quả hơn.

Trong khi những sai phạm về quảng cáo thực phẩm chức năng chưa được xử lý triệt để, mỗi người nên là một “người tiêu dùng thông thái”. Theo bà, người dùng có cách gì để nhận diện các vi phạm quảng cáo thực phẩm chức năng?

Nếu thấy bất cứ một trong những dấu hiệu sau, người tiêu dùng có quyền nghi ngờ về sai phạm quảng cáo.

Đó là, sản phẩm quảng cáo dùng hình ảnh cán bộ, nhân viên y tế; lấy danh nghĩa bài thuốc Đông y, lang y quảng cáo chữa khỏi bệnh; dùng thư, lời cảm ơn, phát biểu của bệnh nhân để quảng cáo; khẳng định thực phẩm chức năng có thể chữa dứt điểm bệnh…

Các quảng cáo được phê duyệt nội dung và cấp phép quảng cáo đều được đăng tải ở cổng thông tin chính thống của Cục An toàn thực phẩm (https://vfa.gov.vn). Người dân nếu có nhu cầu đối chiếu, thẩm định thông tin có thể tham khảo trên website của Cục An toàn thực phẩm hoặc trên Cổng Công khai y tế (https://congkhaiyte.moh.gov.vn).

Ngoài ra, khi mua và sử dụng thực phẩm chức năng, nên chọn sản phẩm có tên, địa chỉ của thương nhân chịu trách nhiệm và nhà sản xuất rõ ràng;  có hóa đơn/đơn hàng của người bán để làm bằng chứng cho việc mua bán hàng hóa.

Đặc biệt, trên bao bì của thực phẩm chức năng đều có dòng chữ “thực phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh”, người dân cần lưu ý chi tiết này để sử dụng.

Sau cùng, ngoài sự phối hợp liên ngành của cơ quan quản lý nhà nước, chúng tôi mong nối dài những cánh tay từ các cơ quan báo chí, truyền thông và người dân để đồng hành đấu tranh với các vi phạm liên quan tới quảng cáo thực phẩm chức năng, mang lại giá trị thật và minh bạch thị trường, tạo niềm tin cho người dân.