Khi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phát đi thông báo bật chế độ làm việc online với người lao động trong toàn tòa nhà do nằm gần quả bom mới phát hiện tại số 15 - Cửa Bắc (Hà Nội), thì câu hỏi “Hệ thống điện sẽ vận hành ra sao để dòng điện được liên tục, ổn định” cũng bật ra ở nhiều người.

Quan tâm là bởi Trung tâm điều độ Hệ thống điện quốc gia (A0), cơ quan điều hành toàn bộ hoạt động của hệ thống điện quốc gia vốn được biết đến là nằm trong trụ sở EVN, cũng không có ngoại trừ về yêu cầu cấm dùng điện thoại, bộ đàm trong phạm vi 200 m kể từ địa điểm số 15 - Cửa Bắc, hay phải di dời tất cả khi lực lượng chức năng tiến hành tháo gỡ bom.

Trụ sở của EVN bây giờ được xây dựng trên nền Nhà máy điện Yên Phụ cũ - một trọng điểm oanh tạc của không quân Mỹ thời chiến tranh.

Mất điện ảnh hưởng thế nào tới các hoạt động chính trị, kinh tế, xã hội thì ai cũng rõ, nên những năm 60 -70 của thế kỷ trước, việc chọn đánh bom những cơ sở quan trọng để cắt đứt mọi liên lạc là điều dễ hiểu. Có hiếm thấy chăng là hơn 50 năm sau, mới phát hiện ra quả bom ở độ sâu hơn 2 mét tại số 15 - Cửa Bắc, dù nơi đây từng có trụ sở làm việc cao 5 tầng.

Quay trở lại với A0, ý tưởng về việc có một cơ sở dự phòng về điều khiến hệ thống điện cả nước, phòng khi có bất trắc, sự cố xảy ra đã được hình thành ở lãnh đạo cao nhất của ngành điện vào cuối những năm 1990. Song, việc đầu tư một trung tâm điều hành hệ thống điện hiện đại, thông minh cũng liên quan tới nhiều yếu tố, từ tầm nhìn của hệ thống đến các nguồn lực.

Vài năm sau đó, việc dành diện tích cần thiết cho A0 để có trụ sở mới đã được thúc đẩy từ các cấp lãnh đạo cao hơn trong ngành năng lượng. Thời điểm đó, chuyện tách A0 ra hoạt động độc lập với EVN trong khuôn khổ hình thành thị trường điện cạnh tranh đã được tính tới.

Tới tháng 1/2016, khi Trung tâm điều khiển Hệ thống điện và thị trường điện mới được khánh thành, một cơ sở dự phòng về điều hành hệ thống cũng hiện diện.

Dẫu chưa được như ý tưởng và mong muốn của những người biết lo xa khi muốn “dự phòng nên đi thật xa, đặt tại miền Trung hay miền Nam để có sự cách biệt về địa bàn”, nhưng thôi, có còn hơn không.

Để máy móc ở cơ sở dự phòng và tâm thế của những người vận hành hệ thống luôn trong tình trạng sẵn sàng, nhanh chóng ứng phó được với những tình huống bất ngờ xảy ra, đã có những quy định về luân phiên vận hành giữa hai cơ sở được thiết lập. Và tối 29/11/2020, sau 30 phút thao tác, từ 22h, Phòng điều khiển hệ thống điện quốc gia và Phòng trực Điều hành thị trường điện đã được chuyển đổi thành công tại cơ sở dự phòng mà không mấy người cảm thấy điều này ở thời điểm đó, ngay cả các nhà máy điện đang kết nối vào hệ thống. Các kỹ sư trực Phòng điều khiển hệ thống điện quốc gia đã có phiên vận hành, điều hành toàn bộ hệ thống điện quốc gia tại cơ sở dự phòng, đảm bảo trạng thái ổn định, an toàn, liên tục của dòng điện trên cả nước.

Trước đó, khi xảy ra Covid-19 và giãn cách xã hội, A0 cũng là nơi có những quy định kiểm soát an ninh ra vào khắt khe ở cấp độ cao nhất để tránh tình trạng các kỹ sư vận hành “dính” Covid-19. Tuy nhiên, lần đó, cơ sở dự phòng đã không phải đảm đương nhiệm vụ chính.

Như vậy, phải sau hơn 20 năm - khi ý tưởng về cơ sở dự phòng bật nảy và sau gần 5 năm khi Trung tâm điều khiển hệ thống điện mới được vận hành, lần đầu tiên, việc vận hành tại cơ sở dự phòng với tư cách là chính mới diễn ra bởi 1 quả bom cách đây hơn 50 năm.

Điều quan trọng nhất, là cả hệ thống điện khi đối mặt với tình huống bất ngờ không do mình gây ra đã không bị động hay xôn xao.

Câu chuyện quả bom và cơ sở dự phòng của hệ thống điện cũng cho những bài học về tầm nhìn không chỉ trong đảm bảo cung ứng điện, mà còn trong nhiều vấn đề của đất nước, đúng kiểu người xưa hay nói “một người lo bằng cả kho người làm”. Khi vấn đề được nghiên cứu chi tiết, có đích đến rõ ràng, thì giải pháp tổng thể cùng những bước đi cụ thể sẽ rành mạch, gắn trách nhiệm với từng vị trí sẽ khiến quá trình thực hiện không rơi vào thế bị động và thiệt hại là thấp nhất.

Tuy vậy, để làm được điều này, đòi hỏi phải có kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm cùng sự sáng tạo, biết việc, chứ không chỉ là mong muốn chung chung.