Tiêm chủng chủ động vì sức khỏe cộng đồng bền vững

Từ cách tiếp cận chủ yếu dành cho trẻ em, tiêm chủng nay được nhìn nhận như một giải pháp bảo vệ sức khỏe suốt vòng đời, hướng tới mục tiêu mỗi người dân đều được tiếp cận vắc-xin và sinh phẩm phù hợp với từng giai đoạn phát triển.

Nghị quyết số 72 của Trung ương cùng Luật Phòng bệnh mới đã đặt ra yêu cầu chăm sóc sức khỏe liên tục và toàn diện cho người dân. Điều này đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong nhận thức xã hội, từ việc coi tiêm chủng là nhiệm vụ của riêng chương trình dành cho trẻ nhỏ sang trách nhiệm chủ động của mỗi cá nhân trong bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Theo PGS-TS.Trần Đắc Phu, Phó Chủ tịch Hội Y học Dự phòng Việt Nam, phòng bệnh luôn mang lại hiệu quả cao hơn chữa bệnh, trong đó vắc-xin giữ vai trò then chốt, song hành cùng khám sức khỏe định kỳ và sàng lọc sớm.

Thực tế cho thấy đầu tư cho phòng bệnh giúp giảm thiểu chi phí điều trị, hạn chế nguy cơ biến chứng, tránh mất thu nhập do ốm đau và giảm gánh nặng cho hệ thống y tế. Đối với các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư, việc tiêm vắc-xin phòng ngừa không chỉ có ý nghĩa y học mà còn mang lại lợi ích kinh tế rất lớn khi chi phí điều trị có thể lên tới hàng trăm triệu đồng hoặc cao hơn.

Luật Phòng bệnh năm 2025 đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho chiến lược tiêm chủng trọn đời. Theo TS.Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh thuộc Bộ Y tế, luật đã mở rộng khái niệm tiêm chủng, bao gồm cả việc sử dụng sinh phẩm phòng bệnh, đồng thời tích hợp thông tin tiêm chủng vào hệ thống dữ liệu phòng bệnh quốc gia.

Một nội dung đáng chú ý là quy định rà soát tiền sử tiêm chủng trong các đợt kiểm tra sức khỏe đầu năm học, góp phần theo dõi và bảo đảm quyền lợi tiêm chủng của người dân ngay từ sớm.

Luật cũng khẳng định quyền được tiếp cận công bằng vắc-xin và sinh phẩm theo từng lứa tuổi và đối tượng trong suốt cuộc đời. Đây được xem là nền tảng pháp lý để mở rộng phạm vi bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời tạo điều kiện để các chính sách tiêm chủng được triển khai đồng bộ và hiệu quả hơn.

Một điểm tiến bộ của Luật Phòng bệnh là việc xác định rõ hai hình thức tiêm chủng gồm tiêm chủng bắt buộc và tiêm chủng tự nguyện.

Chương trình Tiêm chủng mở rộng không chỉ bao gồm tiêm thường xuyên mà còn có tiêm bù liều và tiêm chủng chiến dịch chủ động. Việc cho phép triển khai tiêm vắc-xin khi xuất hiện nguy cơ bùng phát dịch, thay vì chờ đến khi dịch xảy ra, giúp ngành y tế chủ động hơn trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu rủi ro lây lan.

Khái niệm tiêm chủng trọn đời được nhìn nhận rộng hơn so với trước đây. Từ khi chào đời, trẻ cần được tiêm phòng các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, sau đó tiếp tục được bảo vệ trong các giai đoạn trưởng thành và tuổi cao niên.

Phụ nữ cần tiêm vắc-xin phòng ung thư cổ tử cung, trong khi người cao tuổi và người mắc bệnh nền cần được tiêm phòng cúm, phế cầu và các bệnh truyền nhiễm khác do nguy cơ biến chứng và tử vong cao hơn.

Theo các khuyến cáo quốc tế, tỷ lệ tiêm chủng ở nhóm người cao tuổi vẫn còn thấp so với nhu cầu thực tế. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức để người dân hiểu rõ giá trị lâu dài của tiêm chủng. Do đặc thù phòng bệnh không mang lại hiệu quả tức thì, nhiều người vẫn còn tâm lý trì hoãn, dẫn tới bỏ lỡ cơ hội bảo vệ sức khỏe kịp thời.

Song song với hoàn thiện chính sách, Bộ Y tế đang từng bước đưa các loại vắc-xin mới vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng. Một số vắc-xin như cúm, phế cầu và HPV đã nằm trong lộ trình triển khai theo từng giai đoạn, phù hợp với khả năng cân đối ngân sách. Dự kiến từ năm 2026, vắc-xin phế cầu và vắc-xin phòng ung thư cổ tử cung sẽ được triển khai thí điểm tại một số địa phương trước khi mở rộng phạm vi áp dụng.

Với thông điệp tiêm chủng cho mọi người, Luật Phòng bệnh năm 2025 được kỳ vọng sẽ tiếp tục củng cố những thành quả tiêm chủng đã đạt được trong nhiều năm qua, mở rộng độ bao phủ vắc-xin cho mọi lứa tuổi và từng bước hình thành văn hóa phòng bệnh chủ động. Đây chính là nền tảng quan trọng để nâng cao chất lượng dân số, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới sự phát triển bền vững của đất nước.

Mở rộng danh mục thuốc bảo hiểm y tế, giảm gánh nặng chi phí điều trị

Trả lời kiến nghị của cử tri trước Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa 15, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, Bộ Y tế đang tiếp tục rà soát, sửa đổi và bổ sung danh mục thuốc bảo hiểm y tế nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu điều trị của người dân, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo hiểm y tế.

Bộ Y tế cho biết đã nhận được Công văn số 1691 của Ủy ban Dân nguyện và Giám sát về việc tổng hợp và chuyển kiến nghị của cử tri, trong đó có các kiến nghị đến từ tỉnh Đồng Tháp.

Cử tri địa phương này đề nghị mở rộng phạm vi chi trả bảo hiểm y tế, bổ sung danh mục thuốc được Quỹ Bảo hiểm y tế thanh toán từ tuyến trung ương đến tuyến cơ sở, đồng thời cải tiến cơ chế quản lý và tăng cường ứng dụng công nghệ số trong liên thông dữ liệu khám chữa bệnh giữa các tuyến.

Cử tri cũng kiến nghị xem xét điều chỉnh thời gian kê đơn thuốc điều trị ngoại trú đối với bệnh nhân mắc bệnh mạn tính, đề xuất kéo dài từ mức tối đa 30 ngày hiện nay lên tối thiểu 60 ngày và tối đa 90 ngày nhằm tạo thuận lợi cho người bệnh và giảm tải cho hệ thống y tế.

Liên quan đến nội dung mở rộng danh mục thuốc bảo hiểm y tế, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết Việt Nam hiện được đánh giá là một trong số ít quốc gia có phạm vi thuốc do Quỹ Bảo hiểm y tế chi trả tương đối đầy đủ và toàn diện so với mức đóng của người tham gia.

Đối với thuốc tân dược, Thông tư số 20 năm 2022 của Bộ Y tế đã quy định danh mục gồm 1.037 hoạt chất và thuốc hóa dược, sinh phẩm thuộc 27 nhóm lớn, cùng 59 thuốc phóng xạ và chất đánh dấu, trong đó có 76 hoạt chất điều trị ung thư và điều hòa miễn dịch.

Danh mục này được xây dựng theo tên hoạt chất và thành phần, không giới hạn dạng bào chế hay tên thương mại, qua đó tạo điều kiện để nhiều thuốc thành phẩm khác nhau được Quỹ Bảo hiểm y tế thanh toán trong thực tế. Bên cạnh đó, danh mục thuốc cổ truyền, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền cũng có phạm vi rộng với 229 thuốc đông y, dược liệu và 349 vị thuốc, được áp dụng thống nhất cho tất cả các tuyến khám chữa bệnh.

Theo Bộ trưởng Đào Hồng Lan, Bộ Y tế đang tiếp tục rà soát và cập nhật danh mục thuốc bảo hiểm y tế để phù hợp hơn với nhu cầu điều trị ngày càng đa dạng.

Ngày 16/11/2024, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 37 quy định nguyên tắc và tiêu chí xây dựng, cập nhật, cũng như hướng dẫn thanh toán đối với thuốc hóa dược, sinh phẩm, thuốc phóng xạ và chất đánh dấu. Trên cơ sở đó, Bộ đang xây dựng thông tư mới thay thế Thông tư số 20 nhằm tiếp tục mở rộng và cập nhật danh mục thuốc thuộc phạm vi chi trả của bảo hiểm y tế.

Cùng với việc hoàn thiện chính sách về thuốc, Bộ Y tế cũng đẩy mạnh triển khai các giải pháp chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo hiểm y tế.

Thời gian qua, Bộ đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an và Bảo hiểm xã hội Việt Nam triển khai nhiều giải pháp nhằm liên thông dữ liệu khám chữa bệnh. Thực hiện Đề án 06 của Chính phủ, từ năm 2023 đã triển khai tiếp nhận người bệnh khám chữa bệnh bảo hiểm y tế bằng căn cước công dân gắn chip, ứng dụng VNeID và VssID, thay thế thẻ bảo hiểm y tế giấy.

Trong năm 2024, Bộ Y tế tiếp tục thí điểm triển khai giấy chuyển tuyến và giấy hẹn khám lại bảo hiểm y tế điện tử tích hợp trên ứng dụng VNeID.

Bên cạnh đó, Nghị định số 188 ban hành ngày 1/7/2025 đã quy định cụ thể các nội dung thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo hiểm y tế như cấp thẻ bảo hiểm y tế điện tử, ký hợp đồng khám chữa bệnh điện tử, thanh toán và giám định bảo hiểm y tế điện tử, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tạo thuận lợi cho người dân.

Đối với kiến nghị điều chỉnh thời gian kê đơn thuốc điều trị ngoại trú cho bệnh nhân mắc bệnh mạn tính, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 26 ngày 30/6/2025 quy định về đơn thuốc và việc kê đơn thuốc hóa dược, sinh phẩm trong điều trị ngoại trú.

Theo quy định mới, người kê đơn căn cứ tình trạng lâm sàng và mức độ ổn định của người bệnh để quyết định số ngày sử dụng thuốc, với thời gian tối đa không quá 90 ngày.

Quy định này được kỳ vọng sẽ tạo thuận lợi thiết thực cho người bệnh, đặc biệt là người mắc bệnh mạn tính, đồng thời góp phần giảm áp lực cho các cơ sở khám chữa bệnh và nâng cao hiệu quả sử dụng Quỹ Bảo hiểm y tế.

Định hình chiến lược hướng tới mục tiêu xây dựng một Việt Nam khỏe mạnh

Năm 2025 tiếp tục ghi dấu ấn mạnh mẽ của ngành y tế khi nhận được sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước thông qua việc ban hành nhiều nghị quyết, luật và nghị định quan trọng. Hệ thống chính sách được hoàn thiện đồng bộ đã góp phần định hình chiến lược phát triển dài hạn, hướng tới mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam khỏe mạnh.

Có thể khẳng định, năm 2025 là năm ngành y tế đạt nhiều kết quả nổi bật trong công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế.

Từ việc cụ thể hóa quan điểm, chủ trương của Đảng đến xây dựng chiến lược phát triển tổng thể ngành và các chiến lược chuyên ngành, quy hoạch y tế, nhiều chính sách và văn bản pháp luật đã được ban hành nhằm tháo gỡ những vướng mắc kéo dài trong mua sắm, đấu thầu, thanh toán bảo hiểm y tế, cấp phép lưu hành thuốc, thiết bị, vật tư y tế và điều chỉnh giá dịch vụ khám bệnh, chữa bệnh.

Tính đến ngày 20/12/2025, Bộ Y tế đã tham mưu ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền nhiều văn bản quan trọng, trong đó có Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới; Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 9/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân; Chỉ thị số 52-CT/TW ngày 3/10/2025 của Ban Bí thư về thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân trong giai đoạn mới.

Cùng với đó, 11 nghị định, 2 nghị quyết của Chính phủ và 4 quyết định của Thủ tướng Chính phủ liên quan đến lĩnh vực y tế cũng đã được ban hành.

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Dân số, Luật Phòng bệnh và các nghị quyết quan trọng về cơ chế, chính sách đặc thù tạo đột phá cho công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, đồng thời phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035.

Luật Phòng bệnh được xem là nền tảng pháp lý toàn diện trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với gánh nặng kép từ bệnh truyền nhiễm và sự gia tăng nhanh của các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và các rối loạn sức khỏe tâm thần, cũng như những vấn đề dinh dưỡng chưa hợp lý ảnh hưởng đến thể lực và tầm vóc người Việt Nam.

Trong khi đó, Luật Dân số đã thể chế hóa rõ nét việc chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

Một dấu ấn nổi bật trong năm là việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 72-NQ/TW. Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan, nghị quyết này mang ý nghĩa chiến lược, toàn diện và lâu dài, có tính hành động cao, với nhiều giải pháp đột phá nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn, nút thắt và khó khăn tồn tại trong thực tiễn công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Một trong những định hướng xuyên suốt của Nghị quyết số 72-NQ/TW và các văn bản pháp luật được ban hành trong năm 2025 là chuyển trọng tâm từ chữa bệnh sang phòng bệnh.

Theo đó, người dân được chăm sóc và nâng cao sức khỏe toàn diện về trí lực, thể lực và tầm vóc; ngành y tế thực hiện quản lý sức khỏe theo vòng đời, lấy y tế dự phòng và y tế cơ sở làm nền tảng; người dân được tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng và quản lý sức khỏe ban đầu tại trạm y tế cấp xã.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Bộ Y tế đang triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm tăng cường năng lực cho y tế cơ sở và y tế dự phòng, bảo đảm đầy đủ ba yếu tố then chốt là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất cùng thuốc, vật tư và thiết bị y tế, cũng như cơ chế tài chính phù hợp.

Trong giai đoạn 2025-2030, mỗi năm các địa phương thực hiện luân phiên, điều động ít nhất 1.000 bác sỹ về làm việc có thời hạn tại trạm y tế cấp xã, đồng thời bổ sung bác sỹ cơ hữu để đến năm 2027 mỗi trạm có từ 4-5 bác sỹ và đến năm 2030 bảo đảm đủ số lượng theo chức năng, nhiệm vụ.

Song song với đó, một chủ trương lớn đang được khẩn trương hoàn thiện và dự kiến triển khai từ năm 2026 là khám sức khỏe định kỳ toàn dân. Theo kế hoạch, mỗi người dân được khám sức khỏe hoặc sàng lọc miễn phí ít nhất 1 lần mỗi năm và được lập sổ sức khỏe điện tử để quản lý sức khỏe theo vòng đời.

Kết quả khám và sàng lọc sẽ được cập nhật vào hệ thống dữ liệu điện tử, góp phần làm giàu dữ liệu y tế cá nhân và bảo đảm đồng bộ với việc triển khai Đề án 06 của Chính phủ về phát triển dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, năm 2025 toàn ngành đã hoàn thành 3/3 chỉ tiêu chủ yếu của Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội do Quốc hội giao và đạt 8/9 chỉ tiêu ngành, lĩnh vực do Chính phủ giao. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn cho thấy sự chênh lệch về các chỉ số sức khỏe và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế giữa các vùng, địa phương.

Y tế cơ sở chưa cung cấp đầy đủ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, trong khi y tế dự phòng chưa được đầu tư tương xứng với yêu cầu phòng, chống dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bên cạnh đó, việc bảo vệ môi trường sống, rèn luyện nâng cao sức khỏe thường xuyên, bảo đảm an toàn thực phẩm và dinh dưỡng hợp lý vẫn chưa được chú trọng đúng mức.

Những thách thức này đòi hỏi ngành y tế tiếp tục hoàn thiện thể chế và triển khai hiệu quả các quy định pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc phát sinh từ thực tiễn.

Cùng với đó là tổ chức thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển, tiếp tục sắp xếp hệ thống y tế theo hướng tinh gọn, hiệu quả, phù hợp với mô hình chính quyền ba cấp, bảo đảm liên kết và hỗ trợ chuyên môn kịp thời giữa các tuyến.

Trong thời gian tới, bên cạnh việc nâng cao chất lượng khám bệnh, chữa bệnh ở tất cả các cấp và phát triển các trung tâm y tế chuyên sâu, hiện đại, ngành y tế sẽ tập trung nâng cao năng lực dự báo, giám sát và phát hiện sớm dịch bệnh, chủ động kiểm soát hiệu quả các nguy cơ, bảo đảm an ninh y tế và sẵn sàng ứng phó với các tình huống khẩn cấp về y tế công cộng.

Đồng thời, các chương trình nâng cao trí lực, thể lực, tầm vóc và tuổi thọ người Việt Nam, chiến lược quốc gia về dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe học đường và xây dựng cộng đồng an toàn, khỏe mạnh sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, góp phần hình thành văn hóa chủ động chăm sóc sức khỏe trong toàn xã hội.