Trái dừa ngày càng khẳng định vị thế quan trọng

Dừa là 1 trong 6 cây công nghiệp chủ lực của Việt Nam, theo Đề án phát triển cây công nghiệp chủ lực đến năm 2030 (gồm các cây: cà phê, cao su, chè, điều, hồ tiêu, dừa).

Hiện nay, dừa Việt Nam đang trở thành mặt hàng xuất khẩu với giá trị cao. Các sản phẩm chế biến từ dừa đang có tiềm năng lớn để gia tăng giá trị của cây dừa, tăng thu nhập cho người dân.

Theo thống kê, 30% diện tích dừa đã được công nhận đạt tiêu chuẩn VietGAP, 30% được cấp mã số vùng trồng.

Từ con số khiêm tốn 180 triệu USD kim ngạch xuất khẩu năm 2010, ngành dừa phát triển mạnh mẽ, đạt hơn 900 triệu USD vào năm 2023 và kỳ vọng vượt mốc 1 tỷ USD trong năm 2024.

Trong nhóm thị trường trọng điểm với dừa Việt Nam, Trung Quốc là thị trường có nhu cầu lớn nhất. Vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã ký Nghị định thư cho phép dừa tươi xuất khẩu chính ngạch, mở ra cơ hội to lớn cho dừa tươi Việt Nam.

Tại “thủ phủ dừa” Bến Tre, theo tiết lộ của ông Huỳnh Quang Đức, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bến Tre, hoạt động xuất khẩu dừa mang về cho tỉnh hơn 350 triệu USD hằng năm.

Với diện tích trồng trên 80.000 ha, chiếm 88% diện tích dừa vùng Đồng bằng sông Cửu Long và gần 42% diện tích dừa cả nước, cây dừa được xác định là cây trồng chủ lực và nguồn thu nhập của hơn 200.000 hộ dân khu vực nông thôn của tỉnh.

Sản phẩm dừa xiêm xanh Bến Tre đã được cấp giấy đăng ký bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa và chứng chỉ quốc gia về chỉ dẫn địa lý. Đến nay, toàn tỉnh Bến Tre có 133 vùng trồng dừa được cấp 133 mã số với diện tích hơn 8.300ha.

Đặc biệt, chuỗi liên kết trong ngành dừa Bến Tre đã được hình thành với sự tham gia của 8 doanh nghiệp lớn, có công nghệ chế biến hiện đại, từ đó góp phần đưa sản phẩm dừa hữu cơ Bến Tre vào nhiều thị trường như: Mỹ, EU, Nhật, Trung Quốc, Canada, Hàn Quốc…

Ngổn ngang những mối lo

Dù mang lại nguồn thu lớn nhưng xuất khẩu dừa tăng trưởng sẽ đặt ra bài toán thiếu nguyên liệu với ngành chế biến dừa trong nước. Tại Diễn đàn “Kết nối sản xuất và tiêu thụ sản phẩm dừa” tại tỉnh Bến Tre, ngày 13/12, bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội dừa Việt Nam, chia sẻ rằng ngành công nghiệp chế biến dừa Việt Nam đang đứng trước nguy cơ “thiếu nguyên liệu nghiêm trọng”.

Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư cơ sở vật chất, nhà máy tại Bến Tre nhưng lượng cung của tỉnh không đủ cho tất cả hoạt động. Nhiều doanh nghiệp đã phải ngừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng với công suất chỉ đạt 10-15%.

Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, nguyên liệu dừa khô được áp dụng mức thuế suất 0%, nên nhiều doanh nghiệp đặt cơ sở sơ chế dừa khô tại Việt Nam rồi đưa sang Trung Quốc chế biến sâu.

Ngoài ra, từ 1/1/2025, Indonesia - thị trường xuất khẩu dừa khô hàng đầu đã áp dụng thuế xuất khẩu dừa 80% để bảo vệ nguyên liệu trong nước và kêu gọi đầu tư. Như vậy, nguyên liệu dừa khô phục vụ xuất khẩu cho doanh nghiệp Việt đang bị đe dọa nghiêm trọng.

“Nếu không sớm có chính sách thuế, tạo hàng rào thuế quan để giữ lại nguồn nguyên liệu dừa cho ngành công nghiệp chế biến trong nước thì ngành dừa của chúng ta chắc chắn sẽ lao dốc”, Chủ tịch Hiệp hội dừa Việt Nam cảnh báo.

Trong khi đó, Th.S Nguyễn Phong Phú, Giám đốc Kỹ thuật Vina T&T Group, đề cập đến tình trạng mua bán mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói trong ngành dừa nói riêng, nông sản nói chung; gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và khả năng cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo ông Phú, nhiều tổ chức sau khi được cấp mã số vùng trồng đã vi phạm quy định bằng cách bán lại hoặc cho thuê, làm sai lệch thông tin xuất xứ sản phẩm. Thậm chí, một số vùng trồng không duy trì sản xuất theo tiêu chuẩn đăng ký, dẫn đến việc vi phạm kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng xuất khẩu mà còn khiến các nước nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, tăng cường kiểm soát hoặc đình chỉ nhập khẩu từ Việt Nam, gây thiệt hại lớn cho nông dân và doanh nghiệp chân chính.

Nghiêm trọng hơn, việc gian lận này đang đe dọa uy tín quốc gia, làm giảm niềm tin của đối tác quốc tế và cản trở việc mở rộng thị trường.

“Để khắc phục, cần xây dựng hệ thống số hóa để quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói chặt chẽ từ sản xuất đến xuất khẩu. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần xử lý nghiêm hành vi gian lận và tăng cường tập huấn, nâng cao nhận thức cho nông dân và doanh nghiệp về trách nhiệm bảo vệ thương hiệu quốc gia”, đại diện Vina T&T Group đề xuất.

Tại diễn đàn, các chuyên gia cho rằng doanh nghiệp Việt Nam đã có nguồn nguyên liệu dừa chất lượng cao thì phải có chiến lược nâng giá bán sản phẩm ở các thị trường, lấy phần gia tăng đó quay trở lại hỗ trợ giá mua cho người dân, thay vì tìm cách thu mua nguyên liệu giá rẻ.

Ngoài ra, Việt Nam đang tham gia sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, để ngành hàng dừa xuất khẩu ra nước ngoài thì đổi lại, một số mặt hàng xuất khẩu khác từ các nước sẽ vào Việt Nam. “Đã đến lúc chúng ta phải cạnh tranh bằng chất lượng, chứ không còn là hạ giá”, ông Lê Thanh Hòa, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường nhận định.