Xanh hóa sản xuất hóa chất và phân bón thông qua sử dụng nguyên liệu tái tạo, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và ứng dụng công nghệ hiện đại không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mang lại lợi ích tổng hợp cho nền kinh tế, theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI. Quá trình này được kỳ vọng sẽ mở ra dư địa nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp, tạo ra các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao của thị trường trong nước và quốc tế.

Tuy nhiên, lãnh đạo VCCI thẳng thắn nhìn nhận, thực tiễn triển khai xanh hóa ngành hóa chất - phân bón thời gian qua đang đối mặt với nhiều thách thức. Nổi bật là việc thiếu khung pháp lý cụ thể cho sản xuất xanh, công nghệ chưa đồng bộ, chi phí chuyển đổi lớn, hệ thống tiêu chuẩn còn phân tán. Bên cạnh đó, nhận thức về sản xuất xanh chưa đồng đều, tình trạng hàng giả, hàng nhái vẫn tồn tại, làm suy giảm niềm tin thị trường.

Dù vậy, theo ông Hoàng Quang Phòng, phát triển bền vững trong ngành phân bón là xu hướng không thể đảo ngược. Vấn đề đặt ra là doanh nghiệp cần chủ động nhận diện thách thức để đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững.

Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Phạm Huy Nam Sơn, Phó cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công thương) cho biết, quá trình xanh hóa ngành công nghiệp hóa chất hiện đối mặt với 4 thách thức lớn. Trong đó, chi phí đầu tư cho công nghệ xanh, công nghệ sạch còn cao, trong khi phần lớn doanh nghiệp hóa chất Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ, tiềm lực tài chính hạn chế, khó tiếp cận nguồn vốn dài hạn.

Bên cạnh đó, trình độ công nghệ và năng lực quản lý của một bộ phận doanh nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu, việc đổi mới công nghệ còn chậm, phụ thuộc nhiều vào công nghệ nhập khẩu. Nhận thức về hóa học xanh và phát triển bền vững trong dài hạn vẫn chưa đầy đủ. Các cơ chế, chính sách hỗ trợ dù đã được quan tâm nhưng cần tiếp tục hoàn thiện, nhất là các chính sách về tín dụng xanh, ưu đãi thuế và đào tạo nhân lực.

Theo ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Phân bón Việt Nam, hiện cả nước có khoảng 790 cơ sở sản xuất phân bón vô cơ và hữu cơ, phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thách thức lớn nhất trong chuyển đổi xanh của ngành là chi phí đầu tư ban đầu cao, nguồn nguyên liệu xanh chưa ổn định, yêu cầu chứng nhận và tiêu chuẩn môi trường chưa đồng bộ, trong khi nhận thức và hành vi tiêu dùng đối với phân bón xanh còn hạn chế.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng gặp khó trong tiếp cận chính sách hỗ trợ, cơ chế tài chính, chuỗi cung ứng và logistics.

Một điểm sáng đáng chú ý là Luật Hóa chất (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2025, có hiệu lực từ 1/1/2026, sẽ tạo hành lang pháp lý cho ngành hóa chất phát triển theo hướng an toàn, bền vững, khuyến khích hóa học xanh và kinh tế tuần hoàn. Theo đó, các dự án sản xuất hydro, amoniac từ năng lượng tái tạo; khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất; tổ hợp công trình hóa chất trọng điểm sẽ được hưởng các ưu đãi đầu tư nếu đáp ứng điều kiện theo quy định.

Luật cũng yêu cầu áp dụng các nguyên tắc hóa học xanh trong thiết kế, lựa chọn công nghệ, quy trình sản xuất và xử lý hóa chất, được xem là nền tảng quan trọng để thúc đẩy xanh hóa ngành.

Ở cấp độ doanh nghiệp, ông Phan Văn Tâm, Phó tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền cho biết, xanh hóa đã được doanh nghiệp xác định là chiến lược phát triển trọng tâm. Bình Điền tập trung ứng dụng công nghệ thân thiện với môi trường, phát triển sản phẩm NPK kết hợp vi sinh, giúp giảm khoảng 30% lượng phân bón sử dụng mà vẫn đảm bảo hiệu quả canh tác.

Song song đó, doanh nghiệp đẩy mạnh sử dụng năng lượng sinh khối, điện mặt trời áp mái và tham gia các chương trình giảm phát thải trong nông nghiệp như Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi xanh trong ngành hóa chất - phân bón là chiến lược dài hạn, không thể đạt được bằng những giải pháp đơn lẻ. Doanh nghiệp giữ vai trò tiên phong, nhưng cần sự đồng hành mạnh mẽ của Nhà nước, hệ thống tài chính và ngân hàng. Khi hành lang chính sách được hoàn thiện và nguồn lực được khơi thông, xanh hóa sẽ không chỉ giúp giảm phát thải mà còn trở thành động lực nâng cao giá trị gia tăng và vị thế của nông nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.