M&A trở thành công cụ tái định vị chiến lược

Thị trường bán lẻ Việt Nam đang bước vào giai đoạn sôi động nhất trong một thập kỷ, khi các thương vụ M&A gia tăng mạnh cả về quy mô lẫn mức độ cạnh tranh. Nếu giai đoạn 2015-2020 là thời kỳ dòng vốn ngoại ồ ạt đổ vào để “thử sức” trên mọi mặt trận, từ siêu thị, cửa hàng tiện lợi, dược phẩm, điện máy đến thương mại điện tử và logistics, thì giai đoạn 2023-2025 mở ra một vòng xoáy hoàn toàn mới: tái cấu trúc danh mục, bán lại, sáp nhập để sinh tồn và đặc biệt là sự trở lại đầy quyết liệt của các tập đoàn quốc tế muốn tăng tốc thâm nhập Việt Nam.

Nhà đầu tư Nhật Bản, Thái Lan và Hàn Quốc tiếp tục xem Việt Nam là thị trường chiến lược. Central Retail đặt mục tiêu rót 1,45 tỷ USD vào Việt Nam đến năm 2027; Aeon tăng tốc mở đại siêu thị; Lotte quay lại đường đua với mô hình Lotte Mart thế hệ mới. Với lợi thế vốn, công nghệ và tư duy vận hành hiện đại, M&A trở thành công cụ tối ưu giúp họ mở rộng nhanh và chiếm vị thế trên bản đồ bán lẻ.

Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng phân hóa, chi phí vận hành leo thang và biên lợi nhuận ngày càng mỏng, M&A vừa là “liều tăng lực” cho các doanh nghiệp muốn tăng trưởng nhanh, vừa là “phao cứu sinh” cho những mô hình đã mất cân bằng tài chính. Sóng M&A bán lẻ vì thế không chỉ là sự chuyển dịch quyền sở hữu, mà là một quá trình thanh lọc sâu rộng, định hình lại cấu trúc toàn ngành trong thập kỷ tới.

Theo nhóm tư vấn M&A của KPMG, so với năm trước, lĩnh vực tiêu dùng - bán lẻ ghi nhận mức đóng góp khiêm tốn hơn, phản ánh rõ xu hướng thắt chặt chi tiêu ở các mặt hàng không thiết yếu, cùng bối cảnh cơ quan quản lý tăng cường kiểm soát thuế trong F&B (ngành thực phẩm và đồ uống) và bán lẻ. Sau giai đoạn mở rộng nóng, thị trường đang bước vào chu kỳ “lạnh đầu - ấm bụng”: các doanh nghiệp ưu tiên tái cơ cấu danh mục, tinh gọn vận hành và tối ưu mô hình kinh doanh, thay vì mở rộng bằng mọi giá.

Triển vọng M&A thời gian tới cho thấy dòng vốn dịch chuyển mạnh sang lĩnh vực y tế, bất động sản, vật liệu và các ngành sản xuất hướng xuất khẩu - những lĩnh vực hưởng lợi từ khung pháp lý minh bạch hơn và nhu cầu thị trường ổn định. Dù nhóm tiêu dùng ghi nhận sụt giảm nhẹ trong 10 tháng của năm 2025, nền tảng dài hạn vẫn tích cực. Khi môi trường vĩ mô ổn định trở lại, mức độ quan tâm của nhà đầu tư đối với y tế, bán lẻ và dịch vụ ứng dụng công nghệ được dự báo phục hồi, đặc biệt với các doanh nghiệp đã hoàn tất tái cấu trúc.

Diễn biến 10 tháng qua cũng cho thấy, thị trường M&A đang tái cân bằng sau 2 năm biến động mạnh. Các thương vụ trở nên thận trọng hơn, tập trung vào tài sản cốt lõi và nhu cầu bền vững, trong khi những giao dịch quy mô lớn bắt đầu quay lại. Dù tổng số thương vụ giảm, giá trị công bố đạt 2,3 tỷ USD phản ánh dòng vốn đang “chọn lọc hơn nhưng sâu hơn”, ưu tiên các tài sản chiến lược thay vì mở rộng bề nổi.

Trong bối cảnh ấy, bán lẻ duy trì trạng thái trầm lắng do tiêu dùng yếu và áp lực tái cơ cấu sau chuỗi thương vụ giai đoạn trước. Tuy nhiên, triển vọng trung hạn vẫn sáng, nhất là với các doanh nghiệp chủ động tái định vị mô hình và chuẩn bị cho chu kỳ tăng trưởng mới.

Một điểm nhấn lớn của thị trường gần đây là việc CTCP Vincom Retail (VRE) chuyển nhượng 99,99% vốn tại Công ty TNHH Bất động sản Vincom NCT (chủ sở hữu Vincom Center Nguyễn Chí Thanh), cho Công ty TNHH Thương mại, Đầu tư và Dịch vụ Bảo Quân, với giá trị khoảng 133 triệu USD. Giao dịch này không chỉ bổ sung một thương vụ quy mô lớn cho phân khúc bất động sản - bán lẻ, mà còn phản ánh bước ngoặt chiến lược của Vincom Retail. Doanh nghiệp đang tái cơ cấu danh mục, rút khỏi các trung tâm thương mại đã ổn định hoặc không còn dư địa tăng trưởng để dồn lực phát triển mô hình megamall (trung tâm quy mô rất lớn tích hợp nhiều chức năng) gắn với các đại đô thị Vinhomes. Đây là sự dịch chuyển từ bán lẻ phố sang bán lẻ đại đô thị, nơi lợi thế về mật độ dân cư, tính đồng bộ hạ tầng và nhu cầu tiêu dùng tại chỗ tạo ra hiệu quả bền vững hơn.

Trong khi bất động sản - bán lẻ ghi nhận giao dịch trăm triệu USD, thị trường M&A bán lẻ sách, tưởng chừng nhỏ, lại cho thấy một xu hướng sâu sắc: Thiên Long thâu tóm 76,8% cổ phần Nhà sách Phương Nam. Thương vụ được giới đầu tư xem là cú chuyển mình trong một thị trường ngách có giá trị cao.

Ngành sách và bán lẻ văn hóa đang chịu sức ép nặng nề từ thương mại điện tử và thay đổi thói quen đọc. Một thương hiệu giàu cảm xúc như Phương Nam nhưng doanh thu suy giảm, biên lợi nhuận thu hẹp, chi phí vận hành tăng, buộc phải tái cơ cấu mạnh mẽ. Dù vậy, thị trường tưởng chừng bão hòa này vẫn có những “mảng vàng” gồm văn phòng phẩm, đồ dùng học tập, sản phẩm giáo dục và mô hình bán sách - không gian trải nghiệm, những lĩnh vực nằm trong vùng lõi thế mạnh của Thiên Long.

Thương vụ mở ra nhiều cơ hội hợp nhất, tối ưu kênh phân phối, khai thác hệ thống gần 40 nhà sách Phương Nam, mở rộng hệ sinh thái văn phòng phẩm - sách - giáo dục - sáng tạo, thúc đẩy mô hình book-lifestyle hoặc trung tâm học tập trải nghiệm theo xu hướng Hàn Quốc, Nhật Bản.

Theo thông tin mới nhất, Tập đoàn Kokuyo (Nhật Bản) đang tiến rất gần tới việc nắm quyền chi phối Tập đoàn Thiên Long. Cụ thể, Công ty cổ phần Đầu tư Thiên Long An Thịnh (TLAT) - cổ đông lớn nhất với 46,82% vốn của Tập đoàn Thiên Long (TLG), đang đàm phán với Kokuyo để bán toàn bộ gần 41,1 triệu cổ phiếu đang nắm giữ. Cùng với đó, Kokuyo dự kiến thực hiện chào mua công khai thêm gần 16 triệu cổ phiếu TLG (18,19% vốn điều lệ). Nếu hai giao dịch hoàn tất, Kokuyo sẽ sở hữu tới 65,01% vốn và chính thức biến Thiên Long thành công ty con. Hai công ty liên kết của Thiên Long, gồm Nhà sách Phương Nam và PEGA Holdings không nằm trong phạm vi giao dịch.

Dù cách tiếp cận khác nhau, điểm chung của thương vụ Thiên Long - Phương Nam và VRE - Vincom NCT là M&A không còn đơn thuần là giao dịch tài chính. Đó là công cụ tái định vị chiến lược, giúp doanh nghiệp xác lập vị thế mới trong chu kỳ phát triển tiếp theo.

Ai sẽ sống sót cuối cùng?

Ngành bán lẻ Việt Nam đang bước vào “vòng phân hóa cấp độ 2”, nơi các thương vụ M&A gần đây chỉ là phần nổi của một chu trình tái cấu trúc sâu rộng. Trên từng phân khúc, những chuyển dịch lớn đang định hình lại đường biên cạnh tranh của thị trường.

Ở nhóm minimart - chiến tuyến nóng nhất hiện nay, mô hình có tần suất mua sắm cao, mở rộng nhanh và biên lợi nhuận ổn định đang tạo nên cuộc săn lùng chuỗi quy mô nhỏ từ cả nhà đầu tư nội lẫn ngoại. Lợi thế mặt bằng, tốc độ mở điểm... khiến phân khúc này trở thành mục tiêu M&A ưu tiên hàng đầu.

Trong lĩnh vực dược phẩm, quá trình hợp nhất chuỗi tăng tốc mạnh. Việt Nam được đánh giá là thị trường tiêu chuẩn hóa nhanh, đặc biệt phù hợp cho chiến lược thâu tóm các hệ thống nhà thuốc nhỏ lẻ của nhà đầu tư quốc tế. Mô hình chuỗi - chuẩn hóa - mở rộng đang bước vào giai đoạn bùng nổ.

Phân khúc bán lẻ chuyên dụng (điện máy, thời trang, mỹ phẩm) đi qua chu kỳ mở rộng mạnh và đang đối mặt với áp lực chi phí, tồn kho, cùng nhu cầu làm mới mô hình. Nhiều chuỗi điện máy và thời trang mở cửa cho các thỏa thuận đầu tư chiến lược hoặc bán tài sản để tái cấu trúc. Riêng mảng mỹ phẩm - chăm sóc cá nhân tiếp tục tăng trưởng tốt, hưởng lợi từ nhu cầu làm đẹp tăng và hành vi mua sắm đa kênh.

Còn trong thương mại điện tử và logistics, sự cạnh tranh gay gắt giữa các nền tảng bán lẻ online và giao nhanh đang kích hoạt nhu cầu mua lại các start-up logistics, kho lạnh, nhà kho và trung tâm xử lý đơn hàng. Đây cũng là điểm mà nhà đầu tư nước ngoài tập trung nhằm hoàn thiện chuỗi cung ứng toàn diện.

Dù thị trường đang cuộn trào làn sóng M&A mới, chiến thắng cuối cùng sẽ thuộc về những doanh nghiệp hội tụ ba yếu tố sống còn, đó là quy mô đủ lớn để tối ưu chi phí; năng lực số thực chất, làm chủ dữ liệu và vận hành liền mạch đa kênh; sức khỏe tài chính vững để huy động vốn linh hoạt trong cuộc đua dài hạn.

Trong bức tranh đó, Vincom Retail đặt cược vào “siêu mô hình megamall”, trong khi Thiên Long theo đuổi chiến lược hệ sinh thái giáo dục - sáng tạo. Mỗi lựa chọn chiến lược là một cách xác lập vị thế trong vòng tái cấu trúc sâu của thị trường bán lẻ.

Các chuyên gia tư vấn M&A cho rằng, thị trường Việt Nam còn dư địa lớn, đặc biệt tại các đô thị cấp 2, 3; nhà đầu tư ngoại tiếp tục quan tâm mạnh, còn doanh nghiệp Việt ngày càng chủ động hơn trong gọi vốn và hợp tác.

Tuy nhiên, thách thức không nhỏ. Mua lại chuỗi chỉ là bước đầu, bài toán lớn nằm ở hậu M&A, khi hai bên tích hợp vận hành, quản trị, công nghệ, văn hóa và toàn bộ chuỗi cung ứng. Nhiều thương vụ trước đây cho thấy M&A không phải “liều thuốc” tức thời, mà đòi hỏi chiến lược dài hạn và năng lực quản trị hệ sinh thái mạnh.

Làn sóng M&A trong phân phối - bán lẻ, vì thế, không chỉ là hoạt động mua bán tài sản, mà là quá trình tái cấu trúc mang tính hệ thống, đưa ngành bán lẻ tiến gần hơn tới mô hình hiện đại dựa trên công nghệ, dữ liệu và trải nghiệm người dùng.

Trong 2-3 năm tới, khi cuộc đua mở rộng điểm bán tiếp tục nóng, logistics được nâng cấp, hành vi tiêu dùng thay đổi nhanh và vốn ngoại đổ vào mạnh mẽ, M&A sẽ tiếp tục là động lực quan trọng nhất tái định hình thị trường. Những doanh nghiệp biết tận dụng cơ hội, tối ưu vận hành và làm chủ năng lực tích hợp sau M&A sẽ là những cái tên dẫn dắt chu kỳ tăng trưởng mới của ngành bán lẻ Việt Nam.