Trong bối cảnh thương mại toàn cầu suy giảm vì đại dịch, quan hệ kinh tế Việt Nam và Canada vẫn nổi lên một trong những mô hình hợp tác thành công về thực thi Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Hoạt động xuất nhập khẩu đã ghi dấu ấn đậm nét với hơn 94% dòng thuế xuất khẩu vào Canada và gần 66% dòng thuế nhập khẩu từ Canada được miễn thuế theo CPTPP ngay từ đầu 2019.

Trước CPTPP, Việt Nam và Canada chưa có chung hiệp định thương mại tự do (FTA) nào. Do đó, hàng hoá của Canada nhập khẩu vào Việt Nam phải chịu mức thuế nhập khẩu chung (thuế MFN, áp dụng cho các nước thành viên WTO). Mức thuế nhập khẩu MFN của Việt Nam năm 2018 trung bình là 11,86%, mức cao nhất trong số các nước CPTPP.

Với mức giảm thuế như trong CPTPP, hàng hoá của Canada nhập khẩu vào Việt Nam được hưởng lợi đáng kể với khoảng phân nửa sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Canada sang Việt Nam được xoá bỏ thuế quan như than đá, máy và thiết bị cơ khí, gỗ, nhựa, nhôm, giấy, bìa…

Xuất khẩu của Việt Nam sang Canada tăng liên tục trong giai đoạn 2010 - 2020. Năm 2019 – năm đầu tiên thực hiện CPTPP, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Canada đạt gần 3,9 tỷ USD, tăng 28% so với năm 2018. Năm 2020, mặc dù chịu ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid - 19, xuất khẩu của Việt Nam sang Canada vẫn tăng trưởng ấn tượng 13%, cao gấp đôi so với tăng trưởng xuất khẩu chung của Việt Nam năm 2020 là 6,5% và đạt gần 4,4 tỷ USD.

Xét trên bình diện chung, xuất khẩu sang Canada mới chỉ chiếm 1,48% trong tổng xuất khẩu đi thế giới của Việt Nam. Các sản phẩm xuất khẩu chính của Việt Nam sang thị trường Canada là điện thoại và linh kiện, giày dép, quần áo, đồ nội thất, máy móc thiết bị cơ khí, đồ gỗ, thuỷ sản, đồ da, hoa quả, đồ chơi. Tuy nhiên, thị phần thực chất của các sản phẩm Việt Nam vẫn còn tương đối nhỏ, so với các đối thủ cạnh tranh chính là Trung Quốc, Mỹ, Mexico, Campuchia, Đài Loan…

Tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan cho hàng hóa xuất khẩu Việt Nam sang thị trường Canada dù còn khiêm tốn nhưng vẫn vượt trội so với các đối tác còn lại trong CPTPP. Năm 2019, Việt Nam đạt 1,67% tỷ lệ tận dụng ưu đãi chung khi xuất khẩu sang thị trường CPTPP, trong khi tỷ lệ này với Canada đạt hơn 8%.

Để tận dụng tốt các ưu đãi, các chuyên gia khuyến nghị, doanh nghiệp Việt Nam cần phải tái cấu trúc, nâng cao năng lực cạnh tranh nhằm tiếp cận thành công với đối tác trong lĩnh vực tiềm năng.

Theo Đại sứ Canada tại Việt Nam, bà Deborah Paul, Việt Nam đã khai thác tốt CPTPP và đẩy mạnh xuất khẩu sang Canada những mặt hàng có thế mạnh như nông sản, thuỷ sản, đồ gỗ, điện tử. Năm 2020, xuất khẩu nông sản của Canada sang Việt Nam đạt 370 triệu đô la Canada trong khi xuất khẩu nông sản từ Việt Nam sang Canada đạt 616 triệu đô la Canada. “Đây là một con số tích cực, thể hiện rõ tác động của CPTPP lên thương mại giữa hai nước”, Đại sứ Canada đánh giá.

“Dẫu vậy, vẫn còn nhiều dư địa để hai nước thúc đẩy hơn nữa quan hệ thương mại song phương trong thời gian tới. Chúng tôi sẽ tiếp tục phổ biến CPTPP đến các doanh nghiệp, hỗ trợ họ tiếp cận và nắm bắt những cơ hội hình thành từ hiệp định này”, Đại sứ Deborah Paul khẳng định.

Việt Nam hiện chỉ là một trong rất nhiều nước khi xuất khẩu sang Canada được hưởng ưu đãi thuế quan theo FTA. Tuy nhiên, Việt Nam có lợi thế hơn so với các nước ASEAN và Trung Quốc ở thị trường này nhờ CPTPP. So với các đối tác FTA khác của Canada ở châu Mỹ, Việt Nam có nhiều sản phẩm có thế mạnh, sản phẩm đặc trưng của khu vực nhiệt đới mà các đối thủ cạnh tranh khác không có. Do đó, ở phân khúc thị trường nhỏ, thị trường ngách, hàng Việt Nam được đánh giá là có thế mạnh đáng kể khi xuất khẩu sang thị trường này.

Canada là thị trường tiêu dùng với sức mua lớn thứ hai trong CPTPP. Do đó, đây được coi là một trong những thị trường có tiềm năng tăng trưởng nhất của xuất khẩu Việt Nam. Các cam kết cắt giảm thuế quan của Canada đối với hàng hoá của Việt Nam trong CPTPP là rất đáng kể.

Ngoài ra, Canada cũng thực hiện những cam kết chung liên quan đến cắt giảm các rào cản phi thuế quan cho hàng hoá Việt Nam như cam kết về hải quan, vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch, rào cản kỹ thuật đối với thương mại, và phòng vệ thương mại.

Một điểm thuận lợi nữa là Việt Nam có thế mạnh ở nhiều mặt hàng nông - lâm - thuỷ sản và sản phẩm công nghiệp nhẹ, trong khi Canada là một quốc gia công nghiệp phát triển giàu tài nguyên, có thế mạnh về nguyên nhiên liệu và sản phẩm công nghiệp nặng. Sự bổ sung tương đối trong cơ cấu sản phẩm của hai nước hứa hẹn tạo ra nhiều cơ hội và giá trị gia tăng cho thương mại song phương.