Báo cáo về công tác thực thi pháp luật phòng vệ thương mại tại Hội nghị tổng kết năm 2024 của Cục Phòng vệ thương mại, ông Chu Thắng Trung, Phó cục trưởng cho hay, năm 2024, hàng hóa xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt với 32 vụ việc phòng vệ thương mại nước ngoài mới khởi xướng phát sinh từ 12 thị trường.

Con số này tăng hơn gấp đôi so với năm ngoái (năm 2023 có 15 vụ việc), trong đó Mỹ vẫn là nước điều tra nhiều nhất với 11 vụ việc (chiếm khoảng 1/3 số vụ việc năm 2024).

Không chỉ gia tăng về số lượng vụ việc mà tính phức tạp của các vụ việc cũng rõ hơn, khi các quốc gia điều tra các nội dung mới chưa từng có tiền lệ như: Mỹ điều tra trợ cấp xuyên quốc gia với pin mặt trời và vỏ viên nhộng; Canada lần đầu tiên điều tra chống lẩn tránh với một nước (là Việt Nam)…

Cùng với đó, sản phẩm bị điều tra ngày càng đa dạng, từ các sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu lớn như pin mặt trời (4,2 tỷ USD), tôm (800 triệu USD), thép chống ăn mòn (242 triệu USD) đến các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu thấp hơn như khay đúc bằng sợi (50 triệu USD), đĩa giấy (9 triệu USD)…

Để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh quy mô xuất khẩu hàng hóa đang tăng nhanh, Cục Phòng vệ thương mại thực hiện công tác cảnh báo sớm các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh để các cơ quan chức năng, hiệp hội, doanh nghiệp phối hợp theo dõi và nâng cao nhận thức cho cộng đồng doanh nghiệp.

Chủ trì, phối hợp với các cơ quan chức năng, hiệp hội, ngành hàng xử lý các vụ việc phát sinh: hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ các quy định điều tra và xây dựng phương án ứng phó; trả lời các bản câu hỏi và tham gia các cuộc thẩm tra dành cho Chính phủ Việt Nam; xây dựng lập luận, phản biện, tham vấn với cơ quan điều tra nước ngoài khi có cáo buộc thiếu chính xác hoặc hoạt động và kết luận điều tra chưa phù hợp với các quy định quốc tế, pháp luật của nước sở tại...

Nhờ đó, công tác xử lý các vụ việc phòng vệ thương mại nước ngoài đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt là với các vụ việc do Mỹ khởi xướng.

Cụ thể, Mỹ đã chấm dứt điều tra chống lẩn tránh với tủ gỗ, chấm dứt điều tra chống bán phá giá nhôm đùn ép, chấm dứt điều tra phạm vi sản phẩm với bánh xe kéo bằng thép.

Mỹ cũng xác định thuế chống trợ cấp đối với tôm nước ấm đông lạnh thấp ở mức 2,84% đối với toàn ngành (trừ 01 doanh nghiệp không tham gia vụ việc), thấp hơn so với đối thủ từ Ấn Độ (5,77% - 5,87%) và Ecuador (3,57 - 4,41%).

Mỹ sơ bộ áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp ở mức thấp đối với doanh nghiệp xuất khẩu đĩa giấy lớn nhất (5,48%); Sơ bộ kết luận tất cả các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam tham gia rà soát được hưởng mức thuế suất 0 USD/kg cho kỳ rà soát hành chính lần thứ 20 thuế chống bán phá giá đối với mặt hàng cá tra - basa phi lê đông lạnh.

Tại các thị trường khác, hàng Việt cũng né được thuế cao hoặc được miễn thuế. Đơn cử, các doanh nghiệp hợp tác được hưởng thuế 0% trong vụ việc Thổ Nhĩ Kỳ điều tra chống lẩn tránh pin năng lượng mặt trời.

Một số doanh nghiệp được miễn trừ hoàn toàn hoặc một phần việc mở rộng biện pháp thuế gốc trong vụ việc EU điều tra chống lẩn tránh thép không gỉ; Các doanh nghiệp hợp tác được hưởng thuế 0% trong vụ việc Ấn Độ điều tra chống bán phá giá với ống thép hàn không gỉ...

"Việc các doanh nghiệp xuất khẩu không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc bị áp thuế ở mức thấp/thấp hơn so với các nước cùng bị điều tra đã góp phần giữ vững và mở rộng thị trường xuất khẩu", ông Chu Thắng Trung cho biết.

Tuy nhiên, mức thuế trong một số vụ việc do Mỹ điều tra còn khá cao. Ví dụ như trong kỳ rà soát hành chính lần thứ nhất lệnh áp thuế chống bán phá giá với mật ong, biên độ phá giá toàn quốc sơ bộ không đổi so với lệnh áp thuế ban đầu (60,03%), nhưng biên độ phá giá sơ bộ của 02 bị đơn bắt buộc - cũng là bị đơn trong vụ việc ban đầu và biên độ phá giá riêng rẽ sơ bộ của 13 công ty lại tăng gấp đôi (58,74% - 61,27% lên 100,54% - 154,47%) mặc dù cả Chính phủ và doanh nghiệp Việt Nam đều đã tích cực tham gia vụ việc và hợp tác đầy đủ với cơ quan điều tra của Mỹ.

Nguyên nhân chính là do Mỹ chưa công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường nên áp dụng giá trị thay thế từ nước thứ ba, không phản ánh đúng thực tiễn sản xuất của Việt Nam.

Tình hình kinh tế - chính trị thế giới năm 2025 sẽ có nhiều biến động, kéo theo các biện pháp phòng vệ thương mại tiếp tục gia tăng, cùng với đó mức độ phức tạp và quy mô của các vụ việc cũng tăng lên.

Theo đó, xu hướng điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài trong năm 2025 dự kiến được các quốc gia áp dụng, gồm: Tăng cường việc áp dụng các quy định điều tra mới, chưa từng có tiền lệ như các yếu tố về nhân quyền, trợ cấp xuyên quốc gia... Tiếp tục sử dụng những biện pháp phòng vệ thương mại có phạm vi áp dụng rộng như tự vệ hoặc chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại để tăng cường bảo hộ.

Các nhóm sản phẩm mục tiêu của các biện pháp phòng vệ thương mại trong thời gian sắp tới có thể là các mặt hàng sử dụng nhiều lao động hoặc sử dụng nguyên liệu đầu vào từ những nước thường xuyên bị điều tra phòng vệ thương mại như Trung Quốc...

Trước thực tế các vụ việc phức tạp hơn, Thứ trưởng Công thương Nguyễn Sinh Nhật Tân chỉ đạo công tác phòng vệ thương mại cần tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp để bảo vệ lợi ích cho doanh nghiệp, hàng hoá xuất khẩu.

Theo Thứ trưởng Tân, Việt Nam đã và đang tham gia thực hiện nhiều FTA đa phương và song phương, tận dụng tốt các FTA này sẽ tác động tới cả xuất khẩu và nhập khẩu, cần phối hợp với các ngành liên quan để thực hiện cam kết quốc tế, bảo vệ hiệu quả ngành sản xuất trong nước.