Sau 3 năm thực hiện, được sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025, sự phối hợp chặt chẽ của các cấp, các ngành, cùng với sự nỗ lực, quyết tâm của cả hệ thống chính trị các cấp từ trung ương đến địa phương, đặc biệt, là sự đồng tình, hưởng ứng và tham gia tích cực của mọi tầng lớp nhân dân, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tiếp tục đạt được những kết quả quan trọng.

Chương trình đã tạo nên sự thay đổi mạnh mẽ, diện mạo nông thôn ngày càng khang trang, hạ tầng kinh tế - xã hội tiếp tục được đầu tư cải tạo, nâng cấp và làm mới theo hướng hiện đại và đồng bộ. Tư duy kinh tế nông nghiệp bước đầu lan tỏa, tác động vào quá trình phát triển kinh tế ở nông thôn. Môi trường, cảnh quan nông thôn ngày càng được cải thiện theo hướng sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn, giàu bản sắc văn hóa truyền thống, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Ông Ngô Trường Sơn, Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, cho biết điểm mới giai đoạn 2021 - 2025 là việc song song với ban hành Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 6 chương trình chuyên đề.

Đến nay, các chương trình chuyên đề đã hỗ trợ xây dựng nông thôn mới đạt được những kết quả bước đầu, nhất là Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) có bước phát triển mạnh mẽ, góp phần khơi dậy tiềm năng, lợi thế, các giá trị bản địa của các vùng, miền, địa phương; khơi dậy tư duy sáng tạo, đổi mới, truyền tải được những giá trị văn hóa truyền thống, hồn cốt của dân tộc trong từng sản phẩm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn theo hướng “tích hợp đa giá trị.”

Tại nhiều địa phương, các xã nông thôn mới nâng cao đã trở thành hình mẫu thành công, vừa gia tăng thu nhập vừa cải thiện chất lượng sống toàn diện. Điển hình, các xã nông thôn mới nâng cao như Thượng Lâm, Hợp Tiến và Hợp Thanh (huyện Mỹ Đức, TP. Hà Nội), chính quyền và nhân dân đã đầu tư bài bản vào việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tạo động lực phát triển bền vững.

Xã Thượng Lâm áp dụng các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn VietGAP và sản xuất theo hướng hữu cơ. Nhờ đó, thu nhập bình quân đạt trên 75 triệu đồng/người/năm, không còn hộ nghèo và hoàn thành 19/19 tiêu chí nông thôn mới nâng cao. Tổng kinh phí xây dựng nông thôn mới tại xã lên đến 334 tỷ đồng, trong đó ngân sách Thành phố đóng góp 121 tỷ đồng, huyện 150 tỷ đồng, còn lại là ngân sách xã.

Ông Hồ Văn Ký, Chủ tịch UBND xã Thượng Lâm nhấn mạnh: "Kết quả này có được nhờ kế hoạch triển khai chặt chẽ, phân công nhiệm vụ rõ ràng và kiểm tra nghiêm ngặt. Trong thời gian tới, xã sẽ tiếp tục huy động nguồn lực, duy trì và nâng cao các tiêu chí nông thôn mới, hướng tới mô hình kiểu mẫu phát triển bền vững."

Tại xã Hợp Tiến, chính quyền tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng theo nguyên tắc tận dụng tối đa các công trình hiện có, đồng thời xã hội hóa nguồn vốn để xây dựng mới những hạng mục cần thiết. Với sự đồng lòng của người dân, xã đã đủ điều kiện để được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao vào năm 2024. Trong khi đó, xã Hợp Thanh đã huy động gần 400 tỷ đồng, trong đó nhân dân đóng góp hơn 10 tỷ đồng và hiến hàng trăm mét vuông đất để xây dựng các công trình văn hóa và hạ tầng.

Việc xây dựng nông thôn mới nâng cao tập trung không chỉ vào phát triển hạ tầng mà còn chú trọng chuyển đổi kinh tế và nâng cao chất lượng sống. Tại các địa phương như Đông Phương Yên (Chương Mỹ) và Kim Sơn (Ba Vì), mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái đã tạo ra giá trị kép, vừa bảo tồn văn hóa truyền thống vừa thúc đẩy phát triển kinh tế.

Ông Nguyễn Văn Hòa, nông dân tại Ba Vì chia sẻ: "Chúng tôi không dừng lại ở việc trồng cây mà còn biến nông trại thành điểm tham quan, giáo dục về nông nghiệp. Du khách tới đây vừa học hỏi vừa góp phần tăng thu nhập cho gia đình." Các mô hình này còn giúp giữ chân lao động tại địa phương, giảm áp lực di cư ra Thành phố.

Phong trào nông thôn mới nâng cao đặt mục tiêu xây dựng một nền kinh tế nông thôn hiện đại, bền vững. Theo đó, huyện Mỹ Đức đã định hướng phát triển vùng sản xuất hàng hóa lớn, xây dựng liên kết chuỗi giá trị cho các sản phẩm chủ lực và kết hợp với dịch vụ, du lịch. Đồng thời, các mô hình ứng dụng công nghệ cao, cơ giới hóa trong nông nghiệp và đảm bảo an toàn thực phẩm được khuyến khích nhân rộng.

Ngoài ra, huyện tập trung đào tạo nguồn nhân lực, giải quyết việc làm thông qua chuyển dịch cơ cấu kinh tế và thực hiện các chương trình an sinh xã hội. Các hoạt động đầu tư vào giáo dục, y tế và văn hóa cũng được đẩy mạnh, tạo nền tảng cho một không gian nông thôn sáng, xanh, sạch, đẹp.

Một điểm nhấn khác của xây dựng nông thôn mới nâng cao là việc bảo tồn và phát huy các làng nghề truyền thống. Tại huyện Phú Xuyên, các hội thảo và chương trình tập huấn đã giúp nâng cao kỹ năng cho người lao động và quảng bá sản phẩm qua các sự kiện lớn... Đây không chỉ là cách bảo tồn văn hóa mà còn mở ra cơ hội kinh tế mới, giúp tăng thu nhập cho người dân.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì trong quá trình triển khai thực hiện, nhất là ở cơ sở, cũng còn một số vướng mắc, hạn chế cần phải tháo gỡ, một số vấn đề mới nảy sinh… Do đó, cần phải tháo gỡ các vấn đề như tiến độ chậm tại một số huyện, việc thực hiện các tiêu chí nông thôn mới ở các xã chưa đạt chuẩn và việc sắp xếp lại đơn vị hành chính. 

Ngoài ra, một số chương trình chuyên đề và mô hình chỉ đạo điểm của trung ương đang triển khai chậm. Cần có giải pháp khắc phục để đẩy nhanh tiến độ và cải thiện chất lượng các sản phẩm OCOP, bảo đảm sự phát triển bền vững, phát huy tiềm năng của từng địa phương.