Dư luận và những người trong ngành đều tỏ ra bất ngờ với những quy định về ô tô nhập khẩu nguyên chiếc tại Dự thảo Nghị định quy định điều kiện kinh doanh sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu và dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng ô tô (gọi tắt là Dự thảo) do Bộ Công thương và Bộ Giao thông - Vận tải chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan nghiên cứu, xây dựng.

Triệu hồi: chỉ cần cam kết với Bộ Công thương!

Mặc dù Điều 5, Dự thảo quy định rằng, “doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và doanh nghiệp nhập khẩu ô tô phải chịu trách nhiệm về triệu hồi ô tô bị lỗi kỹ thuật; thu hồi, xử lý ô tô thải bỏ”, nhưng tại Điều 21, Dự thảo lại tước đi quyền yêu cầu trách nhiệm của nhà sản xuất sản phẩm có lỗi khi triệu hồi. Cụ thể, Dự thảo chỉ yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu “có cam kết bằng văn bản với Bộ Công thương về việc thực hiện trách nhiệm bảo hành, bảo dưỡng, triệu hồi, thu hồi ô tô nhập khẩu”.

Trong khi đó, theo website của Cục Đăng kiểm Việt Nam, việc triệu hồi xe do đích thân nhà sản xuất trong và ngoài nước thực hiện thông qua các đơn vị được ủy quyền, không có bất cứ nhà nhập khẩu thương mại nào đứng ra làm việc này.

Về vấn đề này, ông Trần Bá Dương, Chủ tịch Công ty Ô tô Trường Hải cho hay, không có chuyện một doanh nghiệp thương mại không đại diện cho bất cứ nhà sản xuất ô tô nào đứng ra thực hiện triệu hồi sản phẩm khi có vấn đề kỹ thuật, bởi doanh nghiệp nhập khẩu chỉ là trung gian trong việc thực hiện triệu hồi sản phẩm.

Hoạt động của ngành công nghiệp ô tô thế giới cũng cho thấy, chính phủ hay cơ quan chức năng tại các nước đều yêu cầu đích danh nhà sản xuất sản phẩm tiến hành triệu hồi. Thậm chí, Hãng Toyota Nhật Bản còn được Chính phủ Mỹ yêu cầu thanh toán khoản tiền phạt 16,4 triệu USD vì đã ém thông tin để trì hoãn triệu hồi xe mắc lỗi.

Tại Việt Nam, về “lỗi cá vàng” (lỗi sáng đèn báo lỗi động cơ) trên xe Mazda 3, sau khi được Công ty Ô tô Trường Hải - đơn vị lắp ráp và phân phối xe Mazda báo cáo, phía Mazda đã nhiều lần cử chuyên gia sang kiểm tra, đánh giá thực tế, thu thập thông tin và thống kê lỗi trên các xe Mazda được bán ra cả tại các thị trường khác, sau đó mới quyết định triệu hồi ở Việt Nam.

“Dù Trường Hải có muốn cũng không thể tự ý đứng ra thực hiện chiến dịch triệu hồi, nếu chưa được nhà sản xuất cho phép, vì còn liên quan đến các vấn đề kỹ thuật trên xe, an toàn của xe trong quá trình vận hành sau đó”, ông Dương nói.

Chia sẻ việc Dự thảo đưa ra các yêu cầu dễ dãi về vấn đề bảo hành, bảo dưỡng, triệu hồi với ô tô nhập khẩu nguyên chiếc, ông Lê Ngọc Đức, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Ô tô Hyundai - Thành Công cũng cho hay, không có chuyện chưa được sự đồng ý của nhà sản xuất, mà doanh nghiệp bán xe có thể ra thông báo triệu hồi.

“Quốc hội đưa ô tô vào Danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện là bởi rất quan tâm tới việc đảm bảo an toàn tính mạng cho người sử dụng và những người tham gia giao thông. Yếu tố then chốt là phải đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng, nên cần phải có các chính sách rõ ràng về bảo trì, bảo dưỡng, triệu hồi nghiêm ngặt với nhà sản xuất để ô tô đủ điều kiện kỹ thuật khi tham gia lưu thông, đảm bảo an toàn cho mọi người và xã hội”, ông Đức nhận xét.

Có làm khó doanh nghiệp thương mại?

Hiệp hội Các nhà sản xuất Ô tô Việt Nam (VAMA) đề xuất 3 loại giấy tờ mà doanh nghiệp kinh doanh ô tô cần phải có. Đó là, giấy ủy quyền của nhà sản xuất cho việc nhập khẩu, phân phối cũng như cung cấp dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng và triệu hồi chính hãng; hợp đồng hỗ trợ kỹ thuật; hợp đồng cung cấp phụ tùng chính hãng.

“Dự thảo quy định, các nhà nhập khẩu ô tô phải chịu trách nhiệm cung cấp dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng và triệu hồi cho sản phẩm được bán ra. Tuy nhiên, hoạt động này cần được tiến hành theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất, chứ nhà nhập khẩu không thể tự ý thực hiện. Các giấy tờ trên là để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đảm bảo an toàn cho phương tiện thông qua việc bảo dưỡng đúng kỹ thuật, thay thế phụ tùng chính hiệu và triệu hồi sản phẩm khi có yêu cầu của nhà sản xuất”, ông Toru Kinoshita, Chủ tịch VAMA nhận xét.

Còn theo đề xuất của Công ty Hyundai Thành Công, cần yêu cầu các xe nhập khẩu nguyên chiếc về Việt Nam phải có giấy chứng nhận xuất xưởng (CQ) do nhà sản xuất cung cấp, nhằm đảm bảo chất lượng xe được lưu hành ra thị trường. Điều này cũng nhằm tránh trường hợp một số xe được sản xuất theo dạng thử nghiệm, chưa đảm bảo chất lượng, nhưng vẫn được các doanh nghiệp nhập khẩu về Việt Nam và đưa vào lưu hành, trong khi người tiêu dùng không phải lúc nào cũng có đầy đủ thông tin để đòi quyền lợi của mình.

“Các xe sản xuất trong nước được yêu cầu phải có giấy chứng nhận xuất xưởng cho 100% xe lắp ráp, sản xuất ra, thì các xe nhập khẩu nguyên chiếc mới cũng phải đáp ứng yêu cầu này để đảm bảo công bằng”, ông Đức nói.

Trên thực tế, chỉ có nhà sản xuất mới biết chính xác các lỗi mang tính hệ thống và phát sinh trong quá trình thiết kế, sản xuất sản phẩm. Việc chẩn đoán các hỏng hóc liên quan đến các chi tiết, linh kiện, cụm chi tiết cấu thành trong sản xuất ô tô và khắc phục lỗi chỉ có nhà sản xuất thực hiện được, bởi họ mới có đủ phương tiện, kỹ thuật và thiết bị.

Đáng nói là, đánh giá về ngành công nghiệp ô tô mới đây, Báo cáo của Bộ Công thương nhận định, các quy định hiện hành của Bộ Giao thông - Vận tải đối với việc kiểm tra chất lượng ô tô nhập khẩu chưa ràng buộc được trách nhiệm của nhà nhập khẩu ô tô trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và bảo vệ môi trường như: các trách nhiệm bảo hành, bảo dưỡng, triệu hồi sản phẩm bị lỗi kỹ thuật, thu hồi sản phẩm thải bỏ… Các quy định về kiểm định chất lượng đối với xe ô tô nhập khẩu chưa bảo đảm sự chặt chẽ, nghiêm ngặt như đối với xe sản xuất, lắp ráp trong nước.

Bởi vậy, dẫu có ý kiến cho rằng, đề xuất các giấy tờ, thủ tục như doanh nghiệp ô tô được phép của chính hãng đưa ra là phiền phức, hạn chế quyền tự do kinh doanh, thì cũng cần phải thấy rõ, không nhà sản xuất ô tô nào trên thế giới dám phó thác danh tiếng, chất lượng cho một doanh nghiệp chỉ buôn bán xe kiếm lời.

Cho nhập ô tô tự do tới hết năm 2017

Điểm cũng được xem là “kỳ lạ” trong Dự thảo là việc cho phép các doanh nghiệp nhập khẩu ô tô không chính hãng thuộc diện bị ảnh hưởng bởi Thông tư 20/2011/TT-BCT được nhập khẩu xe đến hết năm 2017.

Cần nhắc lại là, Thông tư 20/2011/TT-BCT có hiệu lực từ ngày 12/5/2011 và đã qua 6 năm, nhưng Bộ Công thương vẫn rất lúng túng khi xử lý sự chây ỳ của các doanh nghiệp thương mại nhập khẩu ô tô không chính hãng. Lối thoát cũng chỉ có duy nhất và luôn là “lùi thời hạn” chấm dứt nhập khẩu của các doanh nghiệp này mỗi khi đến thời điểm do chính Bộ này quy định.

Trước đó, tháng 6/2014, Bộ Công thương đã có Công văn 4582/BCT-XNK “nhấc rào” cho các doanh nghiệp thương mại nhập khẩu ô tô không chính hãng tới 28/5/2015, với thống kê còn gần 2.000 xe, tương đương số tiền 17,754 triệu USD đã được chuyển trước khi Thông tư 20 được ban hành. Tuy nhiên, giữa năm 2017, Bộ Công thương lại tiếp tục đề xuất kéo dài thời gian đến hết năm 2017.

Theo các chuyên gia, việc kéo dài cho các doanh nghiệp thương mại nhập khẩu ô tô không cần giấy uỷ quyền chính hãng của nhà sản xuất hay nhà sở hữu thương hiệu của Bộ Công thương có sự khó hiểu và không công bằng với các doanh nghiệp tuân thủ quy định.

Điều đáng nói là, những quy định mang tính “mở rộng cửa” cho ô tô nguyên chiếc nhập khẩu như trên được đưa ra trong bối cảnh sản xuất ô tô trong nước đang nỗ lực lôi kéo những thương hiệu nổi tiếng thế giới vào đầu tư, gia tăng hàm lượng sản xuất ngay tại Việt Nam, nhằm tránh tình trạng đưa đất nước lún sâu vào nhập siêu. Đặc biệt, một trong hai đơn vị chủ trì xây dựng Dự thảo lại là Bộ Công thương -  nơi có trách nhiệm thúc đẩy phát triển sản xuất nội địa, giảm nhập siêu.