Theo Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 (WDR) - Tiêu chuẩn cho Phát triển do Ngân hàng Thế giới (WB) vừa công bố, hệ thống tiêu chuẩn quốc tế ngày càng mở rộng, từ quy định ghi nhãn thực phẩm đến các thông số kỹ thuật của mạng 5G.

Hệ thống tiêu chuẩn này đang dần định hình lại trật tự kinh tế toàn cầu, mang lại lợi ích lớn cho các quốc gia giàu có và các tập đoàn đa quốc gia lớn tham gia xây dựng chúng, ngược lại, nhiều nước đang phát triển vẫn đứng ngoài lề.

Cụ thể, Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 chỉ ra rằng, ngày nay tiêu chuẩn là một phần cốt lõi của hạ tầng kinh tế, giữ vai trò quan trọng đối với sự thịnh vượng không kém gì đường sá hay cảng biển.

Báo cáo dẫn chứng, việc tiêu chuẩn hóa container vận tải đã giúp lưu thông hàng hóa trơn tru hơn, qua đó thúc đẩy thương mại toàn cầu mạnh mẽ hơn cả tổng hòa tác động của tất cả các hiệp định thương mại trong sáu thập kỷ qua.

Thực tế, từ đầu thế kỷ XXI, tiêu chuẩn đã trở thành công cụ trong các cuộc chiến thương mại: các biện pháp phi thuế quan như quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hoặc yêu cầu ghi nhãn hiện tác động đến 90% thương mại toàn cầu, tăng đáng kể so với mức chỉ 15% vào cuối những năm 1990.

“Việc Ngân hàng Thế giới quyết định dành Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 cho chủ đề tiêu chuẩn đã trở thành là đòn bẩy then chốt cho phát triển bền vững và bao trùm”, ông Sergio Mujica, Tổng Thư ký Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO), tổ chức xây dựng tiêu chuẩn lớn nhất thế giới cho hay.

Minh chứng thêm cho nhu cầu về tiêu chuẩn trên toàn thế giới đang tăng vọt, Báo cáo này cho biết, trong hơn 20.000 tiêu chuẩn mà ISO ban hành suốt 7 thập kỷ qua, hơn một nửa được xây dựng từ năm 2000 đến nay. Riêng năm 2024, các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn chủ chốt trên thế giới đã ban hành hơn 7.000 tiêu chuẩn.

Tuy vậy, chưa có đủ sự tham gia của các nước đang phát triển trong quá trình soạn thảo tiêu chuẩn vì họ thường thiếu nguồn lực và chuyên môn để tham gia. Trung bình, họ chỉ tham gia chưa tới một phần ba số ủy ban kỹ thuật ở ISO nơi quyết định các tiêu chuẩn toàn cầu và tỷ lệ này còn thấp hơn ở nhiều tổ chức khác. 

Vì thế, Báo cáo nhấn mạnh, muốn phát huy trọn vẹn vai trò của tiêu chuẩn đối với phát triển thì phải bảo đảm mọi quốc gia đều có thể tham gia vào quá trình xây dựng và triển khai các tiêu chuẩn. Đã đến lúc cần tăng cường sự tham gia rộng rãi và hợp tác toàn cầu trong công tác chuẩn hóa.

Muốn biến tiêu chuẩn thành bệ phóng cho phát triển thì cần một chiến lược rõ ràng và có chủ đích. Báo cáo đề xuất khung “thích ứng - hài hòa - kiến tạo” cho các nước ở những nấc thang phát triển khác nhau.

Cụ thể, ở mức phát triển thấp, các nước nên điều chỉnh tiêu chuẩn quốc tế cho phù hợp với thực tế địa phương, để doanh nghiệp học hỏi dần và thị trường có thể lớn lên. 

Khi năng lực trong nước tăng lên, các nước có thể hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, giảm trùng lặp, giúp gia nhập thị trường thuận lợi hơn và hỗ trợ doanh nghiệp cạnh tranh ở nước ngoài. Đồng thời, các nước cũng có thể góp tiếng nói để định hình tiêu chuẩn quốc tế, bảo đảm chúng phản ánh ưu tiên quốc gia.

Sau cùng, khi trở nên giàu có hơn, các nước đang phát triển nên kiến tạo tiêu chuẩn mới hoặc cập nhật những tiêu chuẩn hiện có.

Nhật Bản là ví dụ tiêu biểu về quốc gia có thể dùng tiêu chuẩn để “tăng tốc” phát triển. Ngay sau Thế chiến II, hàng tiêu dùng xuất khẩu của Nhật thường bị xem là chất lượng thấp, thiếu tin cậy. Tuy nhiên, sau đó Nhật Bản đã tập trung trở thành một nước sản xuất chất lượng cao, ban đầu học theo rồi từng bước cải tiến các ý tưởng từ bên ngoài. Hiện, Nhật Bản trở thành hình mẫu toàn cầu về chất lượng.

“Bài học từ những nền kinh tế thành công nhất là: tiêu chuẩn không chỉ là những quy định kỹ thuật, chúng là nền móng cho đổi mới và năng lực cạnh tranh toàn cầu”, ông Xavier Giné, Giám đốc Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 nói.