Trong Báo cáo gửi kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIV, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cảnh báo, hiện có nhiều dự án BOT, BT giao thông đã hoàn thành, đi vào khai thác, nhưng doanh thu không đạt như phương án tài chính ban đầu, với dư nợ khoảng 53.000 tỷ đồng có nguy cơ phải cơ cấu nợ, phát sinh nợ xấu cho các ngân hàng thương mại.

Cần phải nói thêm, rủi ro nợ xấu tín dụng BOT giao thông đã được nhận diện từ khá sớm và liên tục được nhắc tới trong thời gian gần đây.

Tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XIV, Ngân hàng Nhà nước đã cảnh báo, việc cấp tín dụng đối với các dự án BOT, BT giao thông tiềm ẩn rủi ro trong dài hạn, vì đây là các dự án có tổng mức đầu tư lớn, thời gian cho vay dài; năng lực tài chính của chủ đầu tư hạn chế; nguy cơ chuyển nợ sang nhóm nợ xấu rất lớn…

Điều đáng chú ý là từ đầu năm 2019 đến nay, tỷ lệ nợ xấu trong dư nợ tín dụng đối với các dự án BOT, BT giao thông bắt đầu tăng nhanh (đến 30/6/2019 là 2,11%), trong khi từ năm 2015 – 2018 chỉ dưới 0,1%, chủ yếu do doanh thu thu phí không đạt như dự kiến.

Những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng sụt giảm doanh thu tại các dự án BOT giao thông thường do lưu lượng phương tiện thực tế thấp hơn so với dự kiến hợp đồng; do phân lưu lưu lượng phương tiện sang tuyến đường song hành; do trạm thu phí chưa được đưa vào khai thác hoặc thời gian đưa vào thu phí chậm so với hợp đồng; do phải giảm giá vé dịch vụ sử dụng đường bộ và miễn giảm phí cho khu vực lân cận trạm thu phí hoặc chưa được tăng giá vé so với lộ trình cam kết…

Đây đều là những lý do bất khả kháng nằm ngoài tầm kiểm soát của nhà đầu tư và của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, khiến tình trạng thua lỗ tại những dự án BOT ngày một trầm trọng.

Trên thực tế, với việc cho vay từ 75 đến 85% tổng mức đầu tư và nhận thế chấp bằng quyền thu phí các dự án BOT, các tổ chức tín dụng mới là những người chịu rủi ro lớn nhất khi doanh thu thu phí tiếp tục thấp xa so với dự kiến và rất khó cải thiện trong ngắn hạn.

Không thổi phồng quá mức rủi ro, song rõ ràng, việc các dự án BOT bị hụt thu có dấu hiệu lan rộng thực sự là vấn đề rất cần được các cơ quan quản lý nhà nước xem xét, nhận diện và giải quyết thấu đáo.

Theo đó, Ngân hàng Nhà nước sẽ phải tổng rà soát, đánh giá rủi ro và tăng cường thanh tra, kiểm tra và giám sát chặt chẽ, liên tục việc cấp tín dụng đối với các dự án BOT, BT giao thông, nhất là đối với các ngân hàng thương mại có dư nợ tín dụng lớn, tập trung và nhóm khách hàng là người có liên quan có số dư tín dụng lớn. Việc này là nhằm kịp thời phát hiện, cảnh báo rủi ro và có biện pháp xử lý hữu hiệu, đúng quy định pháp luật, không để nợ xấu đối với tín dụng các dự án BOT, BT giao thông gia tăng.

Với những dự án hiện doanh thu thu phí không đạt như dự kiến do ảnh hưởng của chính sách thu phí, không được tăng phí như kế hoạch… các bộ, ngành liên quan cần khẩn trương xử lý dứt điểm, tránh chất thêm khó khăn, thua lỗ cho các nhà đầu tư và tổ chức tín dụng. Quan trọng hơn, đã đến lúc các cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát, đánh giá các cơ chế xử lý các rủi ro có thể phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng BOT; sớm xây dựng ban hành Luật Đối tác công - tư (PPP) và các quy định liên quan để kịp thời điều chỉnh để phù hợp với đặc thù của hình thức đầu tư PPP và thông lệ quốc tế.

Về lâu dài, cùng với việc nâng cao chất lượng lựa chọn nhà đầu tư, việc đa dạng hóa thêm các nguồn vốn cho các dự án PPP hạ tầng là rất cấp thiết, tránh phụ thuộc quá nặng nề vào nguồn tín dụng trong nước vốn đã chạm giới hạn cấp tín dụng từ lâu.