Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và bảng giá đất có ý nghĩa rất quan trọng với sự phát triển kinh tế - xã hội. Ảnh: Đức Thanh

Người dân bình thường khó tiếp cận thông tin đất đai

Rà soát việc công khai thông tin quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện và bảng giá đất cấp tỉnh trên môi trường điện tử năm 2024 là nội dung cuộc tọa đàm mới đây, do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam, Công ty Phân tích thời gian thực (RTA) cùng Trung tâm Thúc đẩy giáo dục và Nâng cao năng lực phụ nữ (CEPEW) đồng tổ chức.

Tại cuộc tọa đàm, ThS. Đỗ Thanh Huyền, chuyên gia phân tích chính sách công (UNDP tại Việt Nam) chia sẻ, qua theo dõi liên tục từ năm 2019 đến nay, có thể thấy, tỷ lệ người dân được tiếp cận thông tin về đất đai, trong đó có kế hoạch sử dụng đất ở cơ sở tăng từ 7 - 8% của giai đoạn đầu, lên xấp xỉ 20% trong thời gian gần đây, tức là chưa đến 1/5 số người từ 18 tuổi trở lên được tiếp cận.

“Nghĩa vụ của cấp xã là phải niêm yết công khai kế hoạch sử dụng đất thường niên theo quy định hiện hành (Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Đất đai), nhưng việc thực hiện vẫn chưa có sự cải thiện đáng kể”, bà Huyền nhận xét.

Vị chuyên gia này cũng cho biết thêm, trên thực tế, khi quan sát ở bộ phận một cửa tại UBND cấp xã, thì tỷ lệ có niêm yết kế hoạch sử dụng đất thường niên cho dân biết rất thấp, thậm chí không có.

Đáng chú ý, khi đào sâu vào tỷ lệ 1/5 người dân có thông tin về đất đai, thì phần lớn trong số này là cán bộ, công chức, còn “công dân bình thường” hầu như không được tiếp cận, bà Huyền cho hay.

Ở cấp xã là thế, vậy ở cấp tỉnh, cấp huyện thì ra sao? Kết quả nghiên cứu đánh giá việc công khai thông tin quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện và bảng giá đất cấp tỉnh năm 2024 do UNDP tại Việt Nam, RTA và CEPEW phối hợp thực hiện cho thấy, việc công khai thông tin đất đai trên cổng thông tin điện tử của chính quyền cấp tỉnh và cấp huyện đã có sự cải thiện đáng kể sau 4 vòng đánh giá từ năm 2021 đến năm 2024.

Một trong những vấn đề được người dân rất quan tâm là bảng giá đất cấp tỉnh. Bảng giá đất cấp tỉnh giai đoạn 2020 - 2024 sẽ tiếp tục được áp dụng cho tới khi có bảng giá đất mới được ban hành và có hiệu lực vào ngày 1/1/2026.

Theo kết quả nghiên cứu nói trên, tính đến ngày 6/10/2024, có 53/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (chiếm 84,13%) đã đăng tải công khai bảng giá đất trên cổng thông tin điện tử của địa phương, tăng 41,23% so với kết quả rà soát năm 2021. Khoảng 70,9% trong số 704 UBND cấp huyện đã thực hiện công khai kế hoạch sử dụng đất năm 2024 trên cổng thông tin điện tử cấp huyện, tăng 23% so với kết quả rà soát năm 2021. Tuy vậy, chỉ có 32,06% số hồ sơ kế hoạch sử dụng đất được tìm thấy ban hành đúng thời hạn (trước ngày 31/12/2023).

Nhóm nghiên cứu cũng cho biết, có 452 hồ sơ quy hoạch sử dụng đất cấp huyện thời kỳ 2021 - 2030 đã được công khai trên cổng thông tin điện tử của 704 huyện (chiếm 64,2%). So với vòng đánh giá thứ hai (vòng đầu tiên tiến hành tìm kiếm quy hoạch sử dụng đất cấp huyện), tỷ lệ công khai đã tăng 15,3%. Tuy nhiên, tỷ lệ công khai giảm nhẹ 1,2% so với vòng đánh giá thứ ba cho thấy, có thể tồn tại các vấn đề như các đường dẫn của bài đăng công khai không còn khả dụng, ảnh hưởng đến khả năng truy cập. Bắc Giang là tỉnh duy nhất có tất cả các huyện duy trì công khai quy hoạch sử dụng đất cấp huyện qua 3 vòng đánh giá từ năm 2022 đến nay.

Đáng chú ý, để đánh giá tỷ lệ phản hồi cung cấp thông tin theo yêu cầu của công dân, nhóm nghiên cứu thực nghiệm gửi thư yêu cầu cung cấp thông tin kế hoạch sử dụng đất cấp huyện năm 2024 tới 63 UBND tỉnh/thành phố và 705 UBND cấp huyện. Tính đến ngày 31/10/2024, nhóm nghiên cứu nhận được 49,2% phản hồi của cấp tỉnh và 33,8% phản hồi của cấp huyện.

Kết quả này cho thấy, tỷ lệ các cơ quan nhà nước không phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin kế hoạch sử dụng đất cấp huyện của người dân vẫn ở mức cao. Đặc biệt đối với cấp huyện, tỷ lệ không phản hồi của 561 văn phòng HĐND - UBND cấp huyện nhận được yêu cầu cung cấp thông tin vẫn ở mức trên 65% qua cả 4 vòng đánh giá.

Cấp xã cần có cổng thông tin điện tử

Bên cạnh những hạn chế được chỉ ra tại nghiên cứu của UNDP tại Việt Nam, RTA và CEPEW, ý kiến của các chuyên gia tại cuộc tọa đàm cũng nêu thêm một số khó khăn trong thực tế.

TS. Lưu Trần Phương Thảo, giảng viên Học viện Phụ nữ Việt Nam, người từng có thời gian công tác tại UBND cấp xã, UBND cấp quận, có văn phòng luật sư chuyên tư vấn các thủ tục liên quan đến đất đai nhận xét, thủ tục hành chính về đất đai còn nhiều khó khăn. Đặc biệt, thủ tục hành chính liên quan đến cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chuyển mục đích sử dụng đất được cả nước quan tâm, nhưng chưa công khai, minh bạch, còn nhiều tiêu cực. Hay, chuyển nhượng quyền sử dụng đất nếu thực hiện qua cổng thông tin điện tử, thì “còn lâu mới được”.

Bà Thảo nhấn mạnh, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cũng như bảng giá đất có ý nghĩa rất quan trọng với sự phát triển kinh tế - xã hội. Nếu bảng giá đất được công khai trong các khu công nghiệp, thì sẽ thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư. Thông tin về quy hoạch các con đường mới, dự án mới rất hữu ích cho người dân. Tuy nhiên, ở một số địa phương, chính quyền địa phương hầu như không quan tâm đến việc công khai thông tin liên quan đến quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất.

Nhấn mạnh, mạng xã hội đang rất phát triển, nhiều người cao tuổi cũng có thể sử dụng Zalo, bà Thảo khuyến nghị chính quyền địa phương thông qua mạng xã hội của cộng đồng đưa thông tin đất đai vào nhóm, đó là cách tiếp cận thông tin rất nhanh.

Phó đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam, ông Patrick Haverman nhấn mạnh: “Trong bối cảnh không tổ chức chính quyền cấp huyện và sáp nhập xã theo đề án của Chính phủ hiện nay, chính quyền cấp tỉnh vẫn cần thực hiện công khai thông tin đất đai trước, trong và sau khi sáp nhập. Việc tập trung đầu tư có hệ thống vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật sẽ rất cần thiết để chính quyền cơ sở kịp thời cập nhật và duy trì thông tin đất đai trên cổng thông tin của chính quyền, đảm bảo người dân luôn được cập nhật về các kế hoạch sử dụng đất mới nhất”.

Khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, nghiên cứu nói trên cũng đưa ra khuyến nghị, cần thực hiện rà soát, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến trách nhiệm công khai và cung cấp thông tin đất đai của chính quyền cấp tỉnh, cấp xã phù hợp với bối cảnh mới.

“Về mặt pháp lý, Luật Tiếp cận thông tin (năm 2016) và Luật Đất đai (năm 2024) đã quy định, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm công khai thông tin quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng đất và cung cấp thông tin do mình tạo ra, còn UBND cấp xã có trách nhiệm công khai, cung cấp thông tin đất đai trong một số trường hợp. Trong khi đó, Luật Đất đai (năm 2024) có rất nhiều nội dung liên quan đến thẩm quyền của UBND cấp huyện trong việc lập, xây dựng, công bố công khai quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện. Do đó, thẩm quyền liên quan đến quản lý nhà nước về đất đai có thể sẽ được bổ sung cho chính quyền cấp xã”, báo cáo nghiên cứu nêu.

Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, hiện nay không bắt buộc phải xây dựng các cổng thông tin điện tử của chính quyền cấp xã. Tuy nhiên, cần sửa đổi quy định này để triển khai xây dựng các trang thông tin điện tử của chính quyền cấp xã để phù hợp với thẩm quyền và trách nhiệm được bổ sung sau khi bỏ chính quyền cấp huyện. Từ đó, tổ chức thiết kế, xây dựng cổng thông tin điện tử của UBND cấp tỉnh và cấp xã có giao diện thống nhất, thân thiện, hiệu quả và dễ sử dụng.

“Cấp xã phải có cổng thông tin điện tử để dân tiếp cận được thông tin, thông tin về đất đai rất cần thiết, các đơn vị hành chính mới cần niêm yết công khai quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất”, chuyên gia Đỗ Thanh Huyền khuyến nghị.