Ban hành quy định, mặc dù khó nhưng vẫn có thể thực hiện được. Việc khó hơn là đánh giá quá trình triển khai và giám sát tuân thủ liên tục. Quá trình đánh giá để công nhận một ngân hàng đạt chuẩn Basel II đòi hỏi NHNN phải có đội ngũ nhân sự hiểu rõ các yêu cầu của Basel II. Để đáp ứng cho công việc này, NHNN cần có thêm thời gian và mức độ đầu tư, quan tâm phù hợp từ phía Ban Lãnh đạo NHNN.

Theo cách thức làm như hiện nay, khó có thể bảo đảm NHNN đủ khả năng đánh giá và giám sát quá trình triển khai Basel II tại các NHTM. Chưa xét đến 36 NHTM, nếu chỉ tính riêng mục tiêu của Chính phủ (12 - 15 NHTM đạt chuẩn Basel II), việc đánh giá để công nhận và giám sát duy trì tuân thủ cũng là thách thức rất lớn đối với Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng trong giai đoạn từ nay đến năm 2020.

Về phía Ngân hàng thương mại

Từ phía các NHTM, có thể chia thành 3 nhóm như sau :

Nhóm 1  bao gồm khoảng 7 - 8 ngân hàng đã bắt đầu triển khai từ rất sớm, gần như ngay khi phát súng hiệu nổ ra. Tại các ngân hàng này, sau khi lập kế hoạch triển khai tổng thể, nhiều chương trình, dự án triển khai Basel II đã được đầu tư thực hiện với mức đầu tư từ vài chục, vài trăm ngàn USD đến cả vài triệu USD.

Các ngân hàng thuộc nhóm này bao gồm một số trong nhóm 10 ngân hàng được lựa chọn triển khai Basel II. Cá biệt có một vài ngân hàng không nằm trong nhóm 10 ngân hàng nhưng rất tích cực trong việc triển khai các chương trình, dự án liên quan đến Basel II như trường hợp của OCB, TPBank.

Nhóm 2 bao gồm khoảng 13 - 14 ngân hàng đang trong quá trình ngân hàng triển khai theo cách thức “dừng lại ở mức tuân thủ”. Mục tiêu hiện nay của các ngân hàng này là có được công cụ tính toán tài sản có rủi ro (RWA engine).

Các yêu cầu về quy trình đánh giá an toàn vốn nội bộ (ICAAP) và quản lý rủi ro sẽ được cân nhắc sau khi NHNN ban hành văn bản. Trong nhóm có một số ngân hàng thuộc nhóm 10 ngân hàng được lựa chọn để triển khai Basel II, nhưng không có định hướng rõ ràng về quá trình triển khai.

Nhóm 3 bao gồm khoảng 14 - 15 ngân hàng, ở một thái cực hoàn toàn khác. Các ngân hàng này hoàn toàn chưa bắt đầu quá trình triển khai Basel II hoặc chưa có định hướng rõ ràng về việc triển khai Basel II.

Để được coi là đạt chuẩn mực Basel II, một NHTM cần phải trải qua 2 giai đoạn.

Giai đoạn 1, tập trung vào xây dựng hệ thống quản lý rủi ro và tính toán vốn theo theo yêu cầu của Basel II. Tất nhiên, ngân hàng cũng phải giữ tỷ lệ an toàn vốn trên mức tối thiểu 8%. Nếu chỉ tính riêng việc xây dựng năng lực hệ thống quản lý rủi ro, phần lớn các ngân hàng nhóm 1 và nhóm 2 đang ở thực hiện Giai đoạn 1.

Có một số ít các ngân hàng đã công bố hoàn thành việc triển khai hệ thống quản lý rủi ro và tính toán vốn. Tuy nhiên, hoàn thành Giai đoạn 1 chưa thể giúp ngân hàng được cơ quan giám sát công nhận đạt chuẩn Basel II.

Giai đoạn 2, quan trọng và khó hơn, ngân hàng phải ứng dụng Basel II vào trong hoạt động kinh doanh. Ví dụ, trong việc quản lý danh mục tín dụng, hiện nay hầu hết ngân hàng muốn thiết lập các hạn mức quản lý danh mục tín dụng đều phải “bốc thuốc” trên cơ sở số thực hiện năm trước cộng thêm một số x% nào đó. Con số này dựa trên ước tính chủ quan và không giúp cho ngân hàng tối ưu hóa nguồn lực và tối đa hóa lợi ích trong bối cảnh phải tuân thủ Basel II.

Với việc thiết lập các hạn mức dựa trên nền tảng tuân thủ Basel II, ngân hàng có thể tối ưu hóa việc phân bổ vốn và tối đa hóa lợi nhuận của ngân hàng. Thông qua quá trình này, việc lập kế hoạch vốn dựa trên cơ sở rủi ro (một phần của ICAAP) cũng sẽ được truyền tải vào trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Ngoài ra, có nhiều ứng dụng khác như xác định rủi ro, định giá khoản vay, xây dựng chính sách khách hàng, phê duyệt tín dụng, cảnh báo sớm… Hiện nay, mới chỉ có một số rất ít ngân hàng đang trong quá trình thực hiện Giai đoạn 2.

Triển khai Basel II chưa bao giờ là dễ dàng tại các quốc gia, kể cả các nước phát triển cũng như các quốc gia lân cận Việt Nam. Với mức độ ưu tiên, đầu tư và cách thức triển khai Basel II ở cả NHNN và NHTM như hiện nay, khó có NHTM nào đạt được chuẩn mực Basel II vào năm 2018. Và mục tiêu 12 - 15 ngân hàng đạt chuẩn Basel II vào năm 2020 sẽ là một thách thức rất lớn.