Dưới đây là 13 bài học từ Steve Jobs dành cho tất cả những nhà sáng lập startup, được Tech in Asia trích dẫn và biên tập từ nội dung cuốn Steve Jobs (bản tiếng Việt Tiểu sử Steve Jobs, do Alpha Books và Nhà xuất bản Thế giới ấn hành) của tác giả Walter Isaacson.

1. Tập trung

Sau khi Jobs bị sa thải và quay trở lại Apple vào năm 1997, Công ty đang sản xuất ngẫu nhiên một loạt các loại máy tính và thiết bị ngoại vi, bao gồm hàng tá phiên bản khác nhau của máy tính Macintosh. Sau một vài tuần xem các bản mô tả sản phẩm, Jobs đã có đầy đủ dữ liệu cần thiết. Ông bảo mọi người: "Dừng lại. Những điều này thật điên rồ".

Sau đó, ông chộp lấy một cây bút màu, vẽ lên bảng những đường thẳng để tạo thành một khung gồm 4 ô trống. "Đây là những gì chúng ta cần: Người tiêu dùng, Sự chuyên nghiệp, Máy tính bàn và Di động", ông khẳng định với cả đội ngũ và yêu cầu họ hãy tập trung tạo ra 4 sản phẩm tuyệt vời, dựa trên 4 yếu tố đó. Còn tất cả các sản phẩm khác thì nên bỏ đi. Bằng cách giúp Apple chỉ tập trung vào việc tạo ra những sản phẩm chủ chốt như vậy, Steve Jobs đã cứu được công ty. "Quyết định không nên làm việc gì cũng quan trọng như việc quyết định nên làm gì", Jobs cho biết.

2. Đơn giản hóa

Khả năng tập trung gần giống như thiền của Jobs có liên quan đến một khả năng khác của ông, đó là đơn giản hóa mọi thứ, chỉ tập trung vào bản chất của sự vật và bỏ qua mọi yếu tố không cần thiết khác. "Sự đơn giản chính là hình thức phức tạp tinh vi nhất", ông nhận định. Tất cả những phần mềm, sản phẩm của Apple dưới sự điều hành của Steve Jobs với sự tối giản và tiện dụng cho người dùng đã là minh chứng tuyệt vời cho triết lý này của ông.

3. Chịu trách nhiệm từ đầu đến cuối

Jobs biết rằng cách tốt nhất để đạt được sự tối giản là đảm bảo các phần mềm, phần cứng và các thiết bị ngoại vi được tích hợp liền mạch với nhau. Một hệ sinh thái Apple (chẳng hạn như một chiếc iPod được kết nối với một máy Mac với phần mềm iTunes) cho phép các thiết bị này trở nên đơn giản hơn, được đồng bộ mượt mà hơn và hiếm khi trục trặc hơn.

Những thao tác phức tạp, như tạo một danh sách mới, có thể được thực hiện trên máy tính, do đó iPod có thể được tối giản hóa nút bấm và các chức năng khác. Jobs và Apple đã chịu trách nhiệm từ đầu đến cuối đối với trải nghiệm của người dùng. Đây là điều mà rất ít công ty có thể làm được.

4. Khi bị bỏ lại phía sau: Phải thực hiện bước nhảy vọt

Dấu hiệu nhận biết một công ty đột phá không chỉ nằm ở chỗ tiên phong đưa ra những ý tưởng mới, mà còn ở khả năng nhảy vọt khi bị bỏ lại phía sau. Khi tạo nên chiếc iMac, Jobs tập trung vào tính năng quản lý hình ảnh và video, nhưng riêng với chức năng nghe nhạc thì có một chút không ổn. Lúc đó, người dùng máy tính cá nhân thường tải nhạc về rồi ghi ra đĩa CD riêng của mình. Máy iMac không có các chức năng dành cho đĩa CD.

Nhưng thay vì đơn thuần là cải tiến ổ đĩa CD cho iMac, Jobs quyết định tạo ra một hệ thống tích hợp có khả năng thay đổi cả ngành âm nhạc. Kết quả là tích hợp giữa iTunes, iTunes store và iPod, cho phép người dùng mua, chia sẻ, quản lý, lưu trữ và nghe nhạc tiện dụng hơn bất kỳ một thiết bị nào khác trên thị trường.

Sau khi iPod thành công vang dội, chưa kịp tận hưởng mùi vị chiến thắng, Jobs đã bắt đầu lo lắng đến những rủi ro. Ông lo ngại rằng các nhà sản xuất điện thoại di dộng sẽ bắt đầu thêm các tính năng nghe nhạc vào các thiết bị của mình. Vì vậy, Jobs đã chủ động ngắt dòng doanh thu từ iPod bằng cách tạo ra iPhone. "Nếu chúng ta không tự ‘ăn thịt’ mình thì một ai đó sẽ làm điều đó", ông khẳng định.

5. Ưu tiên sản phẩm lên trên hết

Ban đầu, khi Jobs và một đội ngũ nhỏ của ông thiết kế ra máy Macintosh (khoảng đầu những năm 1980), ông muốn nó phải "cực kỳ tuyệt vời". Ông không bao giờ nói về việc tối đa hóa lợi nhuận hay vấn đề chi phí. "Đừng lo lắng về giá, chỉ tập trung vào những chức năng của máy tính", ông nói với người lãnh đạo đội ngũ ban đầu.

Dù Macintosh đã khiến Apple tốn quá nhiều chi phí và dẫn đến việc Jobs bị sa thải khỏi Công ty, nhưng sản phẩm này đã "tạo ra một vết lõm trong vũ trụ" như lời ông nói, vì đã tạo ra được một cuộc cách mạng trong lĩnh vực máy tính để bàn. Steve Jobs quan niệm rằng: "Hãy tập trung vào việc tạo ra sản phẩm tuyệt vời, rồi lợi nhuận sẽ đến".

6. Quan tâm sâu sắc đến khách hàng

Khi một nhân viên hỏi Jobs xem có nên thực hiện vài nghiên cứu thị trường để biết được người dùng muốn gì không, ông trả lời: "Không, bởi vì người dùng không biết họ muốn gì cho đến khi chúng ta cho họ thấy". Quan tâm sâu sắc đến những điều khách hàng muốn rất khác với việc liên tục hỏi khách hàng xem họ muốn gì. Việc này đòi hỏi nhà khởi nghiệp phải có bản năng "đánh hơi" bằng trực giác những điều còn chưa hình thành.

7. Biến điều không thể thành có thể

Steve Jobs còn nổi tiếng với khả năng thúc đẩy người khác làm những điều mà họ nghĩ rằng họ không thể làm được. Một ngày nọ, Jobs vào phòng làm việc của Larry Kenyon – kỹ sư đang làm việc với hệ điều hành của Macintosh. Ông phàn nàn rằng sản phẩm này đang mất quá nhiều thời gian để khởi động.

Kenyon bắt đầu giải thích lý do tại sao không thể làm giảm đi thời gian khởi động của máy. Nhưng Jobs ngắt lời bằng cách nói "Nếu nó có thể giúp cứu một mạng người, anh có thể tìm ra cách để giảm bớt 10 giây khởi động không?". Kenyon nói rằng có lẽ mình làm được.

Jobs bước lại tấm bảng, vừa viết minh họa vừa giải thích rằng, nếu có 5 triệu người đang sử dụng máy tính, và mỗi người phải mất thêm 10 giây để bật nó lên hằng ngày, sẽ mất tổng cộng khoảng 300 triệu giờ mỗi năm, tương đương với ít nhất 100 đời người/năm. Vài tuần sau, Kenyon đã giúp chiếc máy tính khởi động nhanh hơn trước đến 28 giây.

8. Chú trọng hình thức bên ngoài

Jobs đã học được một điều từ một trong những cố vấn đầu tiên của mình là Mike Markkula, rằng mọi người đưa ra ý kiến về một sản phẩm (hoặc một công ty) dựa trên cách nó được đóng gói (hoặc được giới thiệu). Chẳng hạn như đánh giá một cuốn sách dựa trên… cách thể hiện bìa sách. Năm 1984, khi chuẩn bị giao hàng Macintosh, ông gần như đã bị ám ảnh về màu sắc và thiết kế của chiếc hộp đựng sản phẩm.

9. Thúc đẩy sự hoàn hảo

Trong suốt quá trình phát triển hầu hết sản phẩm do mình tạo ra, ở một thời điểm nào đó, Jobs sẽ "bấm nút tạm dừng" và quay ngược trở lại bản vẽ vì cảm thấy có điều gì đó chưa hoàn hảo. iPhone cũng không phải ngoại lệ. Thiết kế ban đầu có mặt kính được đặt trong vỏ nhôm.

Một buổi sáng, Jobs đến gặp Giám đốc thiết kế Jonathan Ive và nói "Tối qua tôi không ngủ được, vì tôi nhận ra rằng tôi không yêu thích nó. 9 tháng qua các anh đã rất vất vả vì thiết kế này, nhưng chúng tôi sẽ thay đổi nó. Chúng tôi sẽ làm việc cả ban đêm và cuối tuần. Nếu anh muốn, chúng tôi có thể lấy ra vài khẩu súng để anh có thể ngay lập tức bắn chết chúng tôi". Thay vì nản chí, cả đội ngũ lại đồng ý với ông.

"Đó là một trong những khoảnh khắc tự hào nhất của tôi tại Apple", Jobs từng cho biết. Câu chuyện tương tự cũng xảy ra trong quá trình Jobs và Ive hoàn thiện sản phẩm iPad.

10. Chỉ chấp nhận những người hạng A

Jobs nổi tiếng với tính thiếu kiên nhẫn và rất khó khăn với mọi người xung quanh. Nhưng bản tính này của Steve Jobs, dù không đáng khen ngợi, vốn xuất phát từ niềm đam mê sự hoàn hảo và khao khát được làm việc với những người giỏi nhất. Ông không thích tình trạng các nhà quản lý phải quá lịch sự đến mức những nhân viên ở mức trung bình luôn cảm thấy thoải mái khi ở gần họ. "Tôi không nghĩ là tôi thô lỗ với mọi người, nhưng khi có vấn đề xảy ra, tôi nói thẳng với họ. Nhiệm vụ của tôi là trung thực", Jobs bày tỏ.

11. Chú trọng kết nối trực tiếp

Dù sống trong thời đại kỹ thuật số, Jobs vẫn tin tưởng mạnh mẽ vào những buổi họp mặt trực tiếp. Ông cho rằng: "Trong thời đại kết nối, nhiều người dễ dàng nghĩ rằng những ý tưởng có thể được phát triển thông qua email và iChat. Thật điên rồ! Sự sáng tạo đến từ những cuộc họp, những cuộc thảo luận ngẫu nhiên. Bạn chạy đến chỗ ai đó, hỏi họ đang làm gì, câu trả lời của họ khiến bạn ngạc nhiên, rồi bạn sẽ sớm nung nấu hàng đống ý tưởng".

12. Hiểu biết các chi tiết lẫn cả một bức tranh lớn

Một số CEO giỏi về tầm nhìn, một số nhà quản lý giỏi về chi tiết. Jobs giỏi cả hai. Jeff Bewkes - CEO của Time Warner nói rằng một trong những đặc điểm nổi bật của Jobs là khả năng và khao khát hình dung ra chiến lược tổng thể đồng thời vẫn tập trung vào các khía cạnh chi tiết nhất của bản thiết kế.

13. Kết hợp khoa học với tính nhân văn

"Tôi luôn nghĩ mình rất ‘người’, hệt như một đứa trẻ, nhưng tôi thích đồ điện tử", Jobs tự đánh giá. Chắc chắn có nhiều người giỏi công nghệ hơn Jobs, có nhiều nhà thiết kế, nghệ sĩ giỏi hơn ông, nhưng Jobs là người biết cách kết nối tính nhân văn với khoa học, sự sáng tạo với công nghệ, và kết nối nghệ thuật với kỹ thuật.