Tại cuộc họp báo giới thiệu Diễn đàn M&A 2018 với chủ đề “Bước ngoặt mới. Kỷ nguyên mới” diễn ra sáng nay (24/7) tại Hà Nội, chủ đề được giới truyền thông nhắm đến là tiến độ và chất lượng, hiệu quả của việc cổ phần hóa, IPO của doanh nghiệp nhà nước.

Bởi hồi đầu năm tại Diễn đàn kinh tế Việt Nam 2018, GS.TS. Nguyễn Quang Thuấn, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước hiện chỉ lớn về mặt số lượng khi 96,5% số doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa nhưng trên thực tế chỉ khoảng 8% số vốn trong các doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa, chuyển giao cho khu vực tư nhân.

Theo báo cáo của Công ty AVM, năm 2017, nhà nước thực hiện cổ phần hóa tại 40 doanh nghiệp. Trong số đó đáng chú ý có những doanh nghiệp quy mô lớn cổ phần hóa và niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng khoán ngay sau đó như PVOil, Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam, Công ty TNHH Lọc hóa dầu Bình Sơn... Theo kế hoạch, năm 2018, chính phủ sẽ tiếp tục cổ phần hóa 64 doanh nghiệp.

Về thoái vốn nhà nước, giá trị thoái vốn năm 2017 đạt đỉnh với giá trị thu về 140.000 tỷ đồng. Kết quả này có được chủ yếu là từ hai thương vụ thoái vốn tại Sabeco và Vinamilk.

Yếu tố thành công ở hai thương vụ này ở chỗ đây là hai công ty đầu ngành trong lĩnh vực sữa và sản xuất bia, đồng thời nhà nước đã mạnh dạn giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần (dưới 51%) và tổ chức đấu thầu minh bạch.  

“Tuy nhiên, kết quả đạt được từ cổ phần hóa và thoái vốn không đồng đều. Nhiều thương vụ cổ phần hóa và thoái vốn đã không đạt được mục tiêu như kỳ vọng”, báo cáo nhận định.

Điển hình như thương vụ IPO Becamex IDC chỉ thu về 588 tỷ đồng so với giá trị 9.650 tỷ đồng dự kiến. Các thông tin nhà nước nắm tỷ lệ vốn lớn trong thời gian quá dài, tình hình nợ vay, triển khai dự án chậm... là những nguyên nhân chính khiến nhà đầu tư không quyết định mua cổ phần Becamex IDC.

Một trường hợp khác là Tổng công ty Sông Đà, dù kế hoạch bán đấu giá 219,7 triệu cổ phiếu (tỷ lệ 48,82% vốn) với giá khởi điểm 11.000 đồng/cp, nhà nước sẽ năm 51% đến 2019. Tuy nhiên phiên đấu giá gần 220 triệu cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) của Công ty mẹ - Tổng Công ty Sông Đà, chỉ có 790.900 cổ phần được bán thành công, tương đương 0,35% lượng chào bán, Nhà nước chỉ thu về gần 9 tỷ đồng.

Liên quan tới vấn đề này, ông Phan Đức Hiếu, Phó Viện trưởng CIEM cho rằng, trên thị trường M&A, các thương vụ lớn nổ ra không được quyết định bởi các nhà nước hay các nhà làm chính sách. Bởi nhiều quyết định đưa ra của nhà làm chính sách không hợp thời với nhà đầu tư, có thể thời điểm đó họ không quan tâm hoặc giá thị trường chưa hợp lý…

“Doanh nghiệp nhà nước là món hàng hời, nhưng nhiều lần không bán được vì sự thiếu sự quan tâm của nhà đầu tư. Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước là quyết định đúng và đúng kế hoạch, tiến độ. Tuy nhiên, tôi cho rằng nhà nước nên bán khôn ngoan, bán chiến lược hơn. Tức là không phải khi có quyết định bán là ngày hôm sau quẳng hết hàng ra bán ào ạt".

Để làm được điều này, ông Hiếu đặt nhiều kỳ vọng sự ra đời của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước sẽ giúp việc bán cổ phần doanh nghiệp nhà nước có chiến lược tập thể, dài hạn hơn.

“Hiện chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước khá phân mảnh, có mục tiêu quan tâm, lợi ích khác nhau về. Nếu bung hàng cùng lúc sẽ không thành điểm cộng tốt mà sẽ triệt tiêu nhau. Điều này không có nghĩa là bán hàng nhỏ giọt mà cần biết làm hàng”, ông Hiếu nói.

Theo ông Phạm Văn Thinh, Tổng giám đốc Công ty Deloitte Việt Nam, việc cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước cần đi vào thực chất hơn là hình thức hiện nay.

“Có nhiều doanh nghiệp chỉ bán 3 - 5%, không lôi cuốn các nhà đầu tư vì vào mua mà không có quyền hành gì. Thậm chí có những doanh nghiệp nhà nước cổ phần xong nhưng vẫn hoạt động như một doanh nghiệp nhà nước”, ông Thinh nói và khẳng định thị trường M&A tương lai gần vẫn là cuộc chơi chính của đại gia ngoại.