Tại Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” ở Hà Nội mới đây, nhiều chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng, nếu không sớm hoàn thiện cơ chế thị trường năng lượng theo hướng minh bạch, ổn định và dự báo được, Việt Nam sẽ khó tận dụng làn sóng đầu tư vào năng lượng tái tạo đang dịch chuyển mạnh mẽ trên toàn cầu.

Theo ông Lưu Hữu Dũng, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Đầu tư Năng lượng Xanh IGES, chuyển dịch năng lượng xanh không còn là lựa chọn, mà đã trở thành xu thế tất yếu trong chiến lược phát triển của các quốc gia. Biến đổi khí hậu và các tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe đang buộc nền kinh tế toàn cầu phải tái cấu trúc, trong đó năng lượng tái tạo đóng vai trò nền tảng.

Theo các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), giai đoạn 2030-2050, lĩnh vực năng lượng tái tạo có thể tạo ra hàng chục triệu việc làm xanh, đồng thời góp phần giảm mạnh phát thải khí nhà kính. Điều này cho thấy chuyển dịch năng lượng không chỉ là bài toán môi trường, mà còn mở ra dư địa tăng trưởng và tái cơ cấu thị trường lao động.

Với Việt Nam, cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 đang tạo áp lực nhưng cũng mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp. Quy hoạch Điện VIII, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), thị trường tín chỉ carbon… được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng để năng lượng tái tạo bứt tốc trong giai đoạn tới.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư điện mặt trời áp mái, ứng dụng hệ thống quản lý năng lượng và công nghệ số để tối ưu tiêu thụ. Đặc biệt, các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, điện tử đang chịu sức ép ngày càng lớn từ các tiêu chuẩn xanh của EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản, trong đó có Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Nếu không chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, doanh nghiệp sẽ đối mặt nguy cơ mất thị trường.

Tuy nhiên, theo ông Lưu Hữu Dũng, quá trình chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam vẫn còn nhiều điểm nghẽn. Hạ tầng truyền tải chưa theo kịp tốc độ phát triển các dự án năng lượng tái tạo; cơ chế giá mua điện thiếu ổn định; thủ tục đầu tư phức tạp; chi phí công nghệ xanh, đặc biệt là lưu trữ năng lượng, vẫn vượt khả năng của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông kiến nghị cần sớm hoàn thiện khung pháp lý cho năng lượng tái tạo theo hướng ổn định, minh bạch và dài hạn; mở rộng các chương trình tín dụng xanh; thúc đẩy hợp tác công - tư trong đầu tư truyền tải, lưu trữ và hệ thống đo đếm thông minh; đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng xanh cho lực lượng lao động.

Ở góc nhìn chính sách, TS. Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cảnh báo, việc chậm triển khai thị trường năng lượng cạnh tranh có thể khiến Việt Nam không đạt được mục tiêu tăng trưởng, do không thu hút được nhà đầu tư. Theo ông, dù chủ trương xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh đã được đặt ra từ năm 2006, nhưng sau gần hai thập kỷ, kết quả vẫn còn rất xa kỳ vọng, trong đó rào cản lớn nhất nằm ở nhận thức và tư duy.

“Lao động giá rẻ, năng lượng rẻ từng là lợi thế, nhưng hiện nay nhà đầu tư cần lao động chất lượng cao và năng lượng xanh, sạch. Giá minh bạch là nền tảng của cạnh tranh và thu hút đầu tư”, ông Thập nhấn mạnh, đồng thời cho rằng Nhà nước nên đóng vai trò kiến tạo, không can thiệp trực tiếp vào giá, mà điều tiết lợi ích thông qua các công cụ thuế và chính sách.

Các ý kiến tại diễn đàn cho thấy, phát triển năng lượng tái tạo không chỉ là câu chuyện chuyển đổi nguồn điện, mà là bước chuyển mô hình tăng trưởng. Nếu xây dựng được thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch và ổn định, Việt Nam sẽ có cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng xanh toàn cầu, đồng thời tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững trong giai đoạn tới.