Vấn đề này được ông Nguyễn Lê Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu biển và hải đảo nêu ra tại Hội nghị quốc tế về Kinh tế đại dương bền vững và Thích ứng với biến đổi khí hậu do Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức tại Hà Nội trong hai ngày 12-13/5.

Ô nhiễm rác thải nhựa đã trở thành vấn đề nghiêm trọng. Riêng với rác thải nhựa ở ngoài biển, thì dưới tác động của các điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, các quá trình chuyển hóa và các tác động khác, thì rác thải nhựa sẽ chuyển hóa thành rác thải vi nhựa, ảnh hưởng lớn đến hệ sinh thái và sức khỏe của con người.

Trong những năm gần đây, ngày càng có nhiều các tuyên bố khu vực, những lời kêu gọi cần có các hành động pháp lý có tính toàn cầu để giải quyết triệt để ô nhiễm rác thải nhựa đại dương.

Tại Việt Nam, ông Nguyễn Lê Tuấn cho biết, theo Báo cáo hiện trạng môi trường biển và hải đảo quốc gia giai đoạn 2016 - 2020 do Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố, chỉ số tiêu thụ, sử dụng nhựa bình quân trên đầu người tại Việt Nam tăng nhanh từ 3,8 kg/người vào năm 1990 lên 54 kg/người vào năm 2018, trong đó trên 37% là sản phẩm bao bì và trên 29% là đồ nhựa gia dụng.

Việc xả rác nhựa bừa bãi cùng một lượng lớn rác nhựa từ các hoạt động kinh tế - xã hội và một khối lượng nhựa khá lớn từ đại dương và các vùng biển quốc tế trôi dạt vào các đảo và vùng ven biển ở Việt Nam, đặc biệt là vào mùa du lịch, đang là vấn đề đáng lo ngại.

Chính phủ Việt Nam đã chủ động tham gia cùng các nỗ lực chung để giải quyết vấn đề rác thải nhựa. Đơn cử, năm 2017, Việt Nam đã chính thức gia nhập danh sách 127 quốc gia thông qua Nghị quyết Hội đồng Môi trường Liên hợp quốc của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc về chất thải nhựa và vi nhựa đại dương. Đến năm 2018, tại Hội nghị thượng đỉnh G7 tổ chức ở Canada, Thủ tướng Chính phủ đã cam kết hành động cũng như kêu gọi hợp tác toàn cầu trong việc giải quyết vấn đề rác thải nhựa trên biển.

Trong năm 2020, Việt Nam đã chủ động và tích cực tham gia và các đối thoại song phương và đa phương với chính phủ các nước, thảo luận các giải pháp tối ưu và xây dựng các cơ chế tiềm năng nhằm tăng cường hợp tác quốc tế trong giải quyết ô nhiễm nhựa đại dương. Năm 2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1407/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Việt Nam chủ động chuẩn bị và tham gia xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đại dương.

Trên thực tế, nhiều phong trào chống rác thải nhựa đã phát động trên toàn quốc. Các cơ quan, tổ chức, địa phương, doanh nghiệp đã có những cam kết và triển khai các hoạt động thiết thực nhằm giảm thiểu rác thải nhựa.

Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu biển và hải đảo, dù đã có nhiều sáng kiến cấp chính phủ và liên chính phủ, các hướng dẫn và quy định có tính ràng buộc pháp lý nhất định để giải quyết vấn đề rác thải nhựa, nhưng trên thực tế lượng rác thải nhựa đại dương vẫn tăng, theo các chỉ số mà các cơ quan nghiên cứu, tổ chức vận động chính sách đo đạc được.

Điều đó đồng nghĩa chúng ta đang đứng trước thách thức lớn rằng dù đã có chính sách, có căn cứ và hành động cụ thể, nhưng chưa thực sự giảm thiểu được rác thải nhựa đại dương.

Ông Nguyễn Lê Tuấn cho rằng, cần lưu ý một số vấn đề khi đối phó với rác thải nhựa. Hiện nay, các công cụ đưa ra nhằm giảm thiểu rác thải nhựa đại dương vẫn còn hạn chế, thiếu sự đồng bộ, liên kết để tạo hiệu quả rõ rệt. Do đó, cần đưa ra được các tiêu chuẩn, cơ sở căn cứ pháp lý mang tính kỹ thuật để thực thi được hệ thống chính sách.

Trong khi đó, chúng ta chưa nhìn nhận đến bản chất toàn cầu của nhựa và rác thải nhựa đại dương trong việc xây dựng chính sách và hướng dẫn kỹ thuật. Cần lưu ý rằng vòng đời kỹ thuật của nhựa bắt đầu từ sản xuất, thương mại, đến tiêu dùng, trong khi các quốc gia lại có các quy định, tiêu chuẩn khác nhau về xử lý nhựa, tái sử dụng nhựa tùy theo điều kiện thực tế của mình. Do vậy, chúng ta cần có cái nhìn về vòng đời của nhựa trên quy mô toàn cầu, đưa ra được các giải pháp cụ thể cho việc sản xuất, thương mại, tiêu thụ phù hợp với tính chất toàn cầu.

Phát biểu tại Hội nghị vào ngày 12/5, Phó thủ tướng Lê Văn Thành đánh giá ô nhiễm biển, rác thải nhựa đại dương là vấn đề cấp bách toàn cầu. Cho nên, cần thiết lập một hệ thống toàn cầu nhằm giám sát, chia sẻ dữ liệu, cung cấp cơ sở khoa học về rác thải nhựa đại dương từ phạm vi quốc gia, khu vực và toàn thế giới; khắc phục bằng được những thách thức trong nỗ lực giải quyết ô nhiễm rác thải nhựa đại dương ở quy mô toàn cầu trong giai đoạn tới.

Ông Lê Văn Thành lưu ý, tất cả các quốc gia cần cam kết mạnh mẽ và có những biện pháp quyết liệt, hiệu quả hơn nữa để thể hiện trách nhiệm của mình vì sự phát triển bền vững kinh tế đại dương. Đây không chỉ là trách nhiệm đối với sự sinh tồn của cộng đồng dân cư của mỗi quốc gia, mà còn là trách nhiệm đối với sự tồn vong của hệ sinh thái biển, của thiên nhiên, nơi nắm giữ chìa khóa dẫn tới sự thịnh vượng của nhân loại trên Trái Đất. 

Ngoài ra, cần quản lý bền vững tài nguyên và các hoạt động trên biển như nuôi trồng, đánh bắt thủy hải sản, vận tải biển, du lịch biển, ven biển, phát triển năng lượng dựa vào đại dương phải dựa trên cơ sở công nghệ kỹ thuật biển xanh, tiên tiến và hiện đại, nhất là sự hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau của cộng đồng quốc tế.

Phó thủ tướng cũng nhấn mạnh, các quốc gia phát triển cần có trách nhiệm hỗ trợ tài chính, kinh nghiệm quản lý và chuyển giao công nghệ. "Các quốc gia đang phát triển cần phấn đấu sớm nắm vững khoa học kỹ thuật biển xanh và tiếp cận quản lý để chúng ta cùng nhau tiến ra biển với một tâm thế bình đẳng, cùng nhau giải quyết các vấn đề mang tính toàn cầu của biển và đại dương".