Các nhà đầu tư nước ngoài thoái vốn khỏi thị trường trái phiếu của Việt Nam trong quý vừa qua chủ yếu vì những lo ngại VND mất giá. Có hai yếu tố dẫn tới những lo ngại này.

Thứ nhất là, tình hình kinh tế Trung Quốc ảnh hưởng tới các thị trường mới nổi. Việc đồng nhân dân tệ (NDT) mất giá gần 5% trong vòng 3 ngày tháng 8 đã khiến Ngân hàng Nhà nước (NHNN) phải phá giá VND thêm 1% và tăng biên độ giao dịch từ 1% đến 3%. Những số liệu vĩ mô yếu kém của Trung Quốc cũng cho thấy khả năng đồng NDT sẽ tiếp tục mất giá hơn nữa và các quốc gia khác, như Việt Nam sẽ cần phải làm theo tương tự.

Cùng lúc đó là tin đồn về việc Cục Dữ trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ nâng lãi suất lần đầu tiên kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Những thông tin này khiến USD trở nên mạnh hơn so với hầu hết các ngoại tệ khác. Các nhà đầu tư thế giới lo sợ về những thua thiệt do tỷ giá đã rút khỏi thị trường trái phiếu Việt Nam và các nước đang phát triển khác, để quay lại với sự an toàn của đồng USD và bán ròng một lượng lớn trái phiếu và tín phiếu trên thị trường thứ cấp.

Bên cạnh đó, các ngân hàng nội địa, những nhà mua trái phiếu chính phủ nhiều nhất cũng giảm tỷ trọng của mình. Trong tháng 9, hệ thống ngân hàng Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng tín dụng nhanh nhất kể từ năm 2011. Tăng trưởng của tín dụng Việt Nam đặc biệt cao trong quý III, cho thấy các ngân hàng thương mại đang dịch chuyển vốn từ các khoản đầu tư trái phiếu sang cho vay tín dụng.

Từ tháng 7 đến 9/2015, tổng giá trị giao dịch trái phiếu và tín phiếu trên thị trường thứ cấp thông qua giao dịch thông thường (outright) và giao dịch mua bán lại (repo) đạt 197.000 tỷ đồng, giảm 33,5% so với quý trước và giảm 17,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Khối lượng giao dịch trung bình một tháng chỉ đạt 65.715 tỷ đồng.

Giao dịch outright tiếp tục chiếm ưu thế trên thị trường thứ cấp trong hầu hết các tuần, chiếm 63,6% tổng giá trị giao dịch của quý này, tương đương 125.000 tỷ đồng. Trong khi đó, giao dịch repo chỉ chiếm 36,4%, tương đương 71.695 tỷ đồng.

Tỷ trọng giao dịch thông thường theo từng kỳ hạn cho thấy, các nhà đầu tư tập trung giao dịch vào các kỳ hạn ngắn dưới 5 năm. Vì trên thị trường sơ cấp không có nguồn cung trái phiếu ngắn hạn dưới 5 năm, nên nhu cầu trái phiếu ngắn hạn đã tăng đáng kể, vì những trái phiếu này có tính thanh khoản cao hơn và ít rủi ro hơn trái phiếu dài hạn.

Trong quý III/2015, giao dịch trái phiếu từ 1 đến 5 năm chiếm tới 64,1% tổng giá trị giao dịch. Trong khi đó, giao dịch trái phiếu trên 5 năm chỉ chiếm có 24,1%. Các nhà đầu tư tập trung vào trái phiếu ngắn hạn không chỉ vì tính thanh khoản cao, mà còn vì những lo ngại cho rằng, lợi suất dài hạn sẽ tăng trong thời gian tới.

Tính tới tháng 9, nhà đầu tư nước ngoài đã bán ròng 721 tỷ đồng trên thị trường thứ cấp, gồm cả giao dịch outright và repo. Riêng trong quý III, nhà đầu tư nước ngoài đã bán một khối lượng lớn trái phiếu và tín phiếu, bán ròng 1.729 tỷ đồng trong vòng 3 tháng từ tháng 7 đến tháng 9, cao hơn khối lượng mua ròng của quý trước tới 25%.

Lợi suất trái phiếu trong quý III/2015 tăng khá cao tại các kỳ hạn 3, 5 và 10 năm so với quý trước, mặc dù không cao bằng mức tăng trong quý II. Tốc độ tăng từ khoảng 17 đến 28 điểm cơ bản.

Trong quý IV tới đây, có những tác động trái chiều lên thị trường trái phiếu, nhưng nhiều khả năng, lợi suất sẽ tiếp tục tăng. NHNN đã thông báo sẽ duy trì giá trị VND và ban hành Thông tư 15. Thông tư này đã có tác động mạnh làm giảm việc găm giữ USD tại các ngân hàng Việt Nam và từ đó tăng nhu cầu VND. Sự tin tưởng VND ổn định sẽ cải thiện nhu cầu trái phiếu chính phủ.

Bên cạnh đó, đề xuất của Bộ Tài chính về việc bắt đầu phát hành lại trái phiếu dưới 5 năm sẽ được Quốc hội chấp thuận và bắt đầu lại trong tháng 11, nhờ đó tăng thanh khoản của thị trường trái phiếu sơ cấp và thứ cấp. Mức tăng lợi suất trái phiếu vì vậy có thể thấp hơn tại các kỳ hạn trên 5 năm so với các kỳ hạn ngắn. Nhưng cùng với đó, tình hình tương tự tháng 9 sẽ tái diễn, vì sẽ tới thời điểm kỳ họp Ủy ban Thị trường mở của Mỹ trong tháng 12 với những đồn đoán mới về việc FED tăng lãi suất. Điều này sẽ tác động tới các thị trường mới nổi, trong đó có Việt Nam.