Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) kêu gọi các quốc gia tăng cường chính sách dinh dưỡng và tích hợp điều trị suy dinh dưỡng cấp tính ở trẻ em vào các chương trình y tế và ngân sách phát triển dài hạn.

Vừa qua, UNICEF tiếp tục công bố bằng chứng toàn cầu về mức độ gia tăng của tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em. Tất cả các dạng bệnh này đều phổ biến ở Việt Nam, theo số liệu của giám sát dinh dưỡng thường niên được thực hiện vào năm 2019, ước tính có khoảng 230.000 trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng (SAM). 

Suy dinh dưỡng là một bệnh được liệt kê trong danh mục phân loại bệnh tật quốc tế của Tổ chức Y tế Thế giới và là một bệnh có thể phòng ngừa và điều trị.

Suy dinh dưỡng cấp tính, được định nghĩa là nhẹ cân so với chiều cao, là loại suy dinh dưỡng dễ nhận thấy và gây tử vong cao nhất. 

Suy dinh dưỡng cấp tính nặng, nghĩa là trẻ quá gầy so với chiều cao dẫn đến hệ miễn dịch suy yếu, là dạng bệnh lý cấp tính, dễ nhận thấy và đe dọa tính mạng nhất.

Trên toàn thế giới, ít nhất 13,6 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng, dẫn đến 1/5 trường hợp tử vong ở nhóm tuổi này. 

Do mối liên hệ chặt chẽ giữa suy dinh dưỡng cấp tính nặng, suy dinh dưỡng thấp còi và tử vong, nên các can thiệp nhằm phòng ngừa và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng sẽ góp phần giảm cả tỷ lệ tử vong và suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em. 

Hiện nay, Việt Nam ưu tiên các chính sách dinh dưỡng và đã ban hành các nghị quyết và các chỉ thị nhằm giảm tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng thấp còi và tăng cường công tác dinh dưỡng. 

Phòng và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng là một trong những mục tiêu chính của Chiến lược dinh dưỡng quốc gia giai đoạn 2021-2030 và các chương trình mục tiêu Quốc gia.

Trưởng đại diện UNICEF, bà Rana Flowers cho biết, Việt Nam đã thiết lập một môi trường thuận lợi cho việc phòng ngừa và điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng, với các cam kết chính trị rõ ràng. 

Tuy nhiên, bà Rana Flowers cho rằng, hiện vẫn chưa có chính sách cũng như nguồn tài chính nào được xác định từ ngân sách trung ương hoặc địa phương cho các can thiệp quản lý lồng ghép suy dinh dưỡng cấp tính và hậu quả có tới 90% các trẻ bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng không được điều trị.

Đây là thời điểm thích hợp để đẩy mạnh những nỗ lực hiện có bằng cách đưa việc khám và điều trị trẻ em suy dinh dưỡng cấp tính nặng vào Luật Khám chữa bệnh sửa đổi. 

Theo UNICEF, để mở rộng can thiệp này trên phạm vi toàn quốc, cần có một cơ chế cấp kinh phí cho việc quản lý và điều trị trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Để tất cả trẻ em suy dinh dưỡng cấp tính được điều trị, UNICEF kêu gọi các quốc gia đưa việc điều trị trẻ suy dinh dưỡng cấp tính vào bảo hiểm y tế và các ngân sách phát triển dài hạn để tất cả trẻ em có thể được hưởng lợi từ các chương trình điều trị.

Vì suy dinh dưỡng cấp tính nặng chỉ có thể được điều trị hiệu quả bằng cách sử dụng các sản phẩm dinh dưỡng chuyên biệt được kê đơn theo hướng dẫn y tế, Việt Nam cần có một khung pháp lý cụ thể quy định việc điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Các luật liên quan sức khỏe đang được xem xét sửa đổi hiện nay cũng như trong tương lai gần - bao gồm Luật Khám, chữa bệnh - là cơ hội duy nhất để tăng cường khả năng trẻ được tiếp cận điều trị suy dinh dưỡng cấp tính nặng.

Đại diện của UNICEF, bằng cách tích hợp và chỉ định việc sử dụng các sản phẩm dinh dưỡng điều trị cho trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng vào các luật đang được xem xét sửa đổi hiện nay, Việt Nam sẽ mở đường để cứu sống khoảng 230.000 trẻ em hằng năm. Nếu không, những trẻ em này phải đối mặt với nguy cơ tử vong bởi một căn bệnh có thể dễ dàng phòng ngừa và điều trị.

"Việt Nam có đủ nguồn lực và năng lực để ngăn chặn những tử vong không đáng có này bằng cách bảo đảm rằng trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng được chăm sóc sức khỏe và được hưởng các điều trị cần thiết để sống, tăng trưởng và phát triển hết tiềm năng của mình", bà Rana Flowers nhận xét.

Trước đó, phát biểu tại buổi Tọa đàm “Điều trị suy dinh dưỡng cấp tính trẻ em trong dự án Luật Khám, chữa bệnh (sửa đổi)” được tổ chức vừa qua, TS. Huỳnh Nam Phương, Phó Giám đốc Trung tâm đào tạo dinh dưỡng và thực phẩm, Viện Dinh dưỡng quốc gia, Bộ Y tế cho biết, hiện tại tỉ lệ suy dinh dưỡng cấp tính ở Việt Nam khoảng 6 - 7%, mỗi năm chúng ta phải đối phó với 700.000 ca suy dinh dưỡng cấp tính, trong đó thể nặng 230.000 ca cần được điều trị. 

Sự phân bổ của suy dinh dưỡng cấp tính theo vùng miền. Cụ thể, tỷ lệ cao thuộc về các tỉnh miền núi phía Bắc (20.000 ca), Tây Nguyên (38.000 ca), vùng dân tộc thiểu số (50.000 ca). 

Hậu quả của suy dinh dưỡng đối với trẻ em cao gấp  9-20 lần so với trẻ bình thường và nguy cơ mắc các bệnh khác về nhiễm khuẩn hoặc hồi phục sẽ chậm và ảnh hưởng lâu dài đến trí tuệ, thể chất, khả năng học tập, rộng hơn là ảnh hưởng đến các chi phí của gia đình, xã hội cũng như quốc gia. 

Phân tích sâu hơn về tình trạng suy dinh dưỡng theo TS. Nam Phương, suy dinh dưỡng được chia thành 2 thể là suy dinh dưỡng cấp tính và suy dinh dưỡng mãn tính. Cấp tính là thể suy dinh dưỡng cân nặng thiếu so với chiều cao ở đối tượng đó, và có thể gọi là suy dinh dưỡng gầy còm. 

Còn suy dinh dưỡng mãn tính ảnh hưởng đến chiều cao so với tuổi của đối tượng, còn gọi là suy dinh dưỡng thấp còi. Các tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi được đưa vào các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Suy dinh dưỡng cấp tính được xác định theo cân nặng, chiều cao của đối tượng đó dưới -2 đơn vị đạt chuẩn tăng trưởng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), vòng cánh tay của bé dưới 12cm. 

Thể nặng của đối tượng dưới -3 đơn vị đạt chuẩn, vòng cánh tay của bé dưới 11cm hoặc bệnh nhân có biểu hiện phù, teo đét. Suy dinh dưỡng cấp tính có nguyên nhân bởi tình trạng thiếu ăn và bệnh tật phổ biến như tiêu chảy hoặc viêm phổi ở trẻ em. Vì vậy, tỷ lệ này sẽ tăng cao, rất cao trong trường hợp thiếu an ninh lương thực thực phẩm hoặc bệnh dịch nào đó.

Còn theo công bố quốc gia về điều tra dinh dưỡng do Viện Dinh dưỡng đưa ra, tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi (chiều cao/tuổi) ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn quốc là 19,6% - mức <20% - được xếp vào mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em tuổi học đường (5 - 19 tuổi) còn 14,8% (năm 2010 tỷ lệ này là 23,4%).

Rất đáng lưu ý là tỉ lệ thừa cân, béo phì tăng từ 8,5% năm 2010 lên thành 19,0% năm 2020, trong đó tỉ lệ thừa cân béo phì khu vực thành thị là 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi là 6,9%.

Theo chuyên gia, để khắc phục tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ cần chăm sóc con từ trong bụng mẹ bằng một chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, đồng thời theo dõi cân nặng của mẹ theo từng tháng để thấy được sự phát triển của con, khám thai định kỳ.

Vì sữa mẹ có vai trò quan trọng trong những tháng đầu đời của con nhỏ. Vì vậy nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 4 tháng đầu và kéo dài từ 18 - 24 tháng.

Khi trẻ trên 1 tuổi, nên đa dạng các thực phẩm cho trẻ đảm bảo đủ 4 nhóm dinh dưỡng. Mẹ có thể chế biến nhiều món ăn hấp dẫn hơn để cải thiện khẩu vị của con.

Cho con ăn dặm đúng thời điểm, luyện tập cho con thói quen ăn uống đúng giờ, trong quá trình ăn tập trung vào bữa ăn, không nên có mặt những thiết bị điện tử để bé không bị ảnh hưởng trong quá trình ăn.

Khi gặp các bệnh viêm nhiễm về đường hô hấp, tiêu hóa không nên tự ý sử dụng kháng sinh mà cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.