Bộ Tư pháp đang thẩm định Dự thảo Nghị định về tổ chức và hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện do Bộ Nội vụ chủ trì xây dựng. Nghị định mới sẽ thay thế Nghị định 93/2019/NĐ-CP và Nghị định 136/2024/NĐ-CP, được xem là bước rà soát toàn diện nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho hệ thống quỹ hoạt động trên nguyên tắc tự nguyện và phi lợi nhuận.

Theo dự thảo, Bộ Nội vụ đề xuất sửa đổi cách hiểu về quỹ xã hội, quỹ từ thiện, làm rõ hơn tôn chỉ thành lập và ranh giới hoạt động giữa các loại hình quỹ. Nội dung bổ sung quan trọng là quy định về cơ sở dữ liệu, tạo nền tảng để cơ quan quản lý xây dựng hệ thống thông tin thống nhất, phục vụ chuyển đổi số theo tinh thần nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Dự thảo cũng mở rộng quy định về phạm vi hoạt động của quỹ theo địa giới hành chính. Các quỹ có thể đăng ký hoạt động ở quy mô toàn quốc hoặc liên tỉnh; cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; hoặc cấp xã - phường. Việc phân tầng rõ ràng tạo thuận lợi cho quản lý, đồng thời phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp đang được vận hành.

Bộ Nội vụ đề xuất cấm tuyệt đối việc thành lập hoặc tổ chức các hoạt động của quỹ nhằm mục đích nhận tiền gửi, cho vay, huy động vốn hay góp vốn đầu tư. 

Đây được xem là biện pháp chốt chặn quan trọng nhằm bảo đảm quỹ hoạt động theo đúng mục tiêu phi lợi nhuận, tránh tình trạng lạm dụng danh nghĩa từ thiện để thực hiện các nghiệp vụ tài chính tiềm ẩn rủi ro cho cộng đồng. Quy định này cũng giúp làm rõ ranh giới giữa quỹ từ thiện và các tổ chức tín dụng, công ty tài chính hay doanh nghiệp đầu tư.

Ngoài phạm vi hoạt động, dự thảo còn sửa đổi thẩm quyền giải quyết các thủ tục liên quan đến quỹ. Bộ trưởng Bộ Nội vụ sẽ chịu trách nhiệm xem xét hồ sơ của các quỹ hoạt động toàn quốc hoặc liên tỉnh. Chủ tịch UBND cấp tỉnh xử lý các thủ tục liên quan quỹ hoạt động trong phạm vi tỉnh hoặc có yếu tố nước ngoài. Chủ tịch UBND cấp xã giải quyết hồ sơ của quỹ quy mô xã. 

Dự thảo cũng bổ sung quy định khai thác quyền đề cử của ban sáng lập và hội đồng quản lý quỹ khi thành lập hoặc khi hết nhiệm kỳ. Cơ chế này tạo điều kiện để bộ máy quản lý quỹ được duy trì ổn định, không bị gián đoạn trong quá trình hoạt động.

Về tài sản và tài chính, nghị định mới quy định rõ trách nhiệm của sáng lập viên và các tổ chức, cá nhân đóng góp tài sản. Muốn duy trì tính minh bạch, quỹ phải xác định rõ quyền sở hữu, trách nhiệm quản lý, sử dụng và công khai tài sản theo đúng pháp luật. 

Ở góc độ quản lý nhà nước, dự thảo sửa đổi một loạt nội dung liên quan đến trách nhiệm của các cơ quan quản lý ngành, lĩnh vực; trách nhiệm của UBND cấp tỉnh và cấp xã đối với hoạt động của quỹ. Dự thảo cũng bỏ nhiệm vụ “thanh tra về quỹ” của cơ quan quản lý nhà nước nhằm điều chỉnh lại chức năng, tránh chồng chéo với thanh tra chuyên ngành và bảo đảm phân công rành mạch giữa giám sát, quản lý hành chính và hoạt động thanh tra độc lập.

Bộ Nội vụ cho biết, qua quá trình tổng kết thi hành Nghị định 93/2019, phần lớn quỹ xã hội, quỹ từ thiện đã hoạt động đúng điều lệ, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội và hỗ trợ cộng đồng trong nhiều lĩnh vực như y tế, giáo dục, an sinh hay bảo vệ môi trường. 

Tuy vậy, yêu cầu thực tiễn đặt ra ngày càng cao, đòi hỏi khung pháp lý hoàn thiện hơn để các quỹ hoạt động an toàn, minh bạch và phù hợp với bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập sâu rộng.