Chiều 2/11, Chính phủ trình Quốc hội dự thảo Luật Giá (sửa đổi) với điểm mới là sách giáo khoa được lần đầu đưa vào diện Nhà nước định giá, kiểm soát giá. Còn điểm không mới là vẫn giữ quỹ bình ổn giá xăng dầu.

Không ấn định mà quy định giá trần

Lần sửa đổi này, Chính phủ đề xuất đưa ra khỏi danh mục 14 hàng hóa, dịch vụ không phù hợp với 4 tiêu chí xác định hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá và đề nghị bổ sung hai mặt hàng, trong đó có sách giáo khoa. 

Về sách giáo khoa, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc, người thừa uỷ quyền Thủ tướng trình dự luật Giá (sửa đổi) cho biết, Nhà nước sẽ quy định giá bán tối đa (giá trần), không ấn định giá để các đơn vị phát hành sách quyết định giá bán. Việc này nhằm tạo tính cạnh tranh, góp phần hạ giá bán sách giáo khoa và bảo đảm lợi ích người dân.

Thẩm tra, Uỷ ban Tài chính ngân sách của Quốc hội cho rằng, sách giáo khoa là mặt hàng thiết yếu, ảnh hưởng rất rộng và tác động trực tiếp tới người dân, trong đó có người thu nhập thấp.

"Cần thiết phải kiểm soát, khống chế giá mặt hàng này để bảo đảm không tác động tiêu cực đến người tiêu dùng; bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, nhất là người nghèo", Chủ nhiệm Uỷ ban thẩm tra Nguyễn Phú Cường nhấn mạnh.

Nhất trí quy định giá trần, Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính ngân sách lưu ý, dự luật cần quy định bổ sung việc kiểm soát chặt tổ chức thực hiện, tuyệt đối không để thông đồng giá.

Theo số liệu của Tổng cục thống kê (GSO), giá sách giáo khoa tiếp tục tăng trong tháng 10/2022, gần 0,3%; giá vở, giấy viết các loại nhích nhẹ 0,09%... so với tháng trước.

Cũng theo tờ trình, lần sửa đổi này bổ sung nhiều hàng hoá, dịch vụ do Nhà nước định giá. Cơ quan thẩm tra lo ngại, Nhà nước định giá nhiều dịch vụ có thể sẽ dẫn đến can thiệp sâu, làm giảm tính cạnh tranh lành mạnh theo cơ chế thị trường, ảnh hưởng đến lợi ích, quyền lựa chọn của người tiêu dùng.

Uỷ ban của Quốc hội đề nghị Chính phủ rà soát, bổ sung các tiêu chí... để bảo đảm vai trò quản lý nhà nước song vẫn tôn trọng yếu tố thị trường, tránh áp dụng tuỳ tiện.

Với một số lĩnh vực đặc thù, Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính ngân sách đề nghị có quy định khắc phục những bất cập phát sinh thời gian qua, một mặt bảo đảm không để lỗ hổng trong quản lý song phải khả thi để không làm ách tắc quá trình vận hành như định giá vật tư, trang thiết bị y tế...

Trái chiều ý kiến quỹ bình ổn giá xăng dầu

Liên quan đến Quỹ bình ổn giá xăng dầu, Bộ trưởng Bộ Tài chính báo cáo, Chính phủ đã thống nhất đề xuất trước mắt chưa bỏ công cụ này, đồng thời củng cố các cơ chế trong triển khai, tổ chức thực hiện nhằm tăng cường tính công khai, minh bạch trong việc sử dụng Quỹ.

Trên cơ sở đó, tại dự thảo Luật quy định 4 biện pháp bình ổn giá có thời hạn gồm điều hòa, kiểm soát cung cầu; các biện pháp về tài chính, tiền tệ; quy định giá cụ thể, giá tối đa, giá tối thiểu hoặc khung giá; áp dụng biện pháp hỗ trợ về giá phù hợp với quy định của pháp luật và cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính cho biết đa số ý kiến tại uỷ ban tán thành với đề xuất của Chính phủ. Vì, Quỹ này là một trong những công cụ điều tiết giá xăng dầu trong nước, là biện pháp kinh tế, không phải là can thiệp hành chính. Trong bối cảnh thực tế của Việt Nam hiện nay, việc bỏ Quỹ là chưa phù hợp. Thực tế thời gian qua cho thấy, khi giá xăng dầu thế giới biến động thì tại một số thời điểm, Quỹ bình ổn đã phát huy vai trò “điều hòa”, giảm biên độ biến động giá, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, ông Cường nói.

Tuy nhiên, đa số ý kiến thẩm tra cũng đề nghị cần phải đổi mới theo hướng việc duy trì Quỹ bình ổn giá xăng dầu nên có thời hạn và thời điểm, tiến tới phải vận hành theo thị trường. Việc điều hành Quỹ Bình ổn giá xăng dầu đòi hỏi linh hoạt, hiệu quả, kịp thời hơn nữa và trong tổ chức thực hiện cần tăng cường trách nhiệm quản lý; đề cao tính công khai, minh bạch trước người dân; có cơ chế giám sát chặt chẽ nhằm bảo đảm hiệu quả sử dụng, đúng ý nghĩa thực tế. 

Cạnh đó, một số ý kiến tại cơ quan thẩm tra đề nghị không tiếp tục duy trì Quỹ bình ổn giá xăng dầu vì đây là quỹ tài chính không nằm trong cân đối ngân sách nhà nước và nguồn hình thành được trích lập thông qua giá mua, do người tiêu dùng chi trả, song lại do doanh nghiệp quản lý và quyết định sử dụng nằm tại cơ quan điều hành; người tiêu dùng không tiếp cận được thông tin về việc sử dụng Quỹ.

Việc lập quỹ bản chất là sự can thiệp của Nhà nước vào một loại hàng hóa có tính nhạy cảm rất cao với thị trường, khiến giá xăng dầu trong nước và thế giới khó đồng nhất, không phản ánh đúng tính chất thị trường của hàng hóa.

Hơn nữa, trên thực tế, khi thời điểm giá xăng dầu tăng cao, Quỹ bị âm thì doanh nghiệp vẫn phải chi, thậm chí vay ngân hàng bù vào; còn khi giá xăng dầu thế giới xuống thấp thì giá xăng dầu trong nước lại giảm chậm do phải trích lập Quỹ, bù đắp cho phần Quỹ âm trước đó, làm ảnh hưởng đến tâm lý người tiêu dùng.

Các ý kiến không đồng ý còn cho rằng, trường hợp cần điều tiết giá xăng dầu, Nhà nước có thể sử dụng những công cụ khác như thuế, phí hoặc có biện pháp hỗ trợ trực tiếp cho những đối tượng yếu thế chịu ảnh hưởng nặng nề từ giá xăng dầu tăng cao.   

Theo chương trình, Quốc hội sẽ thảo luận ở tổ dự án luật này ngày 7/11 trước khi thảo luận tại nghị trường ngày 12/11 và thông qua theo quy trình hai kỳ họp.