Cầm cân chưa nảy mực

Chưa có con số thống kê cụ thể về các sai phạm mà nguyên nhân từ các đơn vị tư vấn đấu thầu, song theo ý kiến của nhiều nhà thầu, tình trạng trên diễn ra phổ biến. Theo dõi đời sống đấu thầu trong thời gian gần đây cho thấy, hầu hết các vụ khiếu kiện lình xình trong đấu thầu đều xuất phát từ khâu mời thầu, chấm thầu do tư vấn thực hiện. Không ít tư vấn đấu thầu hoặc bị nhà thầu “tố” yếu kém về năng lực, hoặc bị cơ quan quản lý nhà nước tuýt còi bởi để xảy ra sai phạm.

Đơn cử, vừa qua, nhà thầu Công ty TNHH Tích hợp mạng viễn thông Tia Sáng (nhà thầu Tia Sáng) không phục lý do bị loại, đã tố tư vấn đấu thầu có vấn đề về năng lực. Hay như mới đây, UBND tỉnh Bình Dương đã có quyết định xử lý tư vấn làm sai lệch kết quả đấu thầu đối với 2 tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu. Đó là Công ty cổ phần Tư vấn và Xây dựng tổng hợp Bình Dương và Công ty TNHH Tư vấn xây dựng tổng hợp Tín Đức.

Một nhà thầu xin được giấu tên ở TP.HCM cho rằng, chuyện tư vấn “đá” luật không còn là chuyện cá biệt trong hoạt động đấu thầu. “Biểu hiện của hành vi này diễn ra khá phổ biến ở nhiều cấp độ, từ lộ liễu đến tinh vi. Đáng buồn là khâu xử lý các sai phạm tư vấn đấu thầu từ phía cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương, các chủ đầu tư hiếm như “sao buổi sớm”, nếu như không muốn nói việc xử lý này chỉ là việc làm cho có lệ, có con số để làm đẹp báo cáo định kỳ”, nhà thầu trên nói.

Cần mạnh tay phạt “thẻ đỏ”

Rất nhiều nhà thầu cùng nhận định, phần lớn tư vấn đang cố gắng “đạo diễn” các cuộc thầu theo kịch bản do chủ đầu tư thiết kế sẵn. Phần nhiều cuộc thầu có đều có dấu hiệu phạm luật và nhất thiết cần giải pháp mạnh tay để chấn chỉnh hoạt động tư vấn đấu thầu, thậm chí, cơ quan quản lý không cần tiết kiệm “thẻ đỏ” với tư vấn vi phạm.

Ông Nguyễn Tấn Vũ, một nhà thầu thang máy tại TP.HCM nêu quan điểm, vai trò tư vấn đấu thầu rất quan trọng, chịu trách nghiệm cao nên tư vấn cần có trình độ chuyên môn cao để lập và đánh giá hồ sơ thầu. Tư vấn phải rành luật và đề cao tính thượng tôn pháp luật.

“Hơn ai hết, tư vấn phải tuân thủ nghiêm túc luật pháp, vì nếu tư vấn làm sai sẽ dẫn tới chủ đầu tư sai. Công ty tư vấn tuyệt đối không được lồng ghép mong muốn, ý thức chủ quan của mình vào hồ sơ mời thầu để tạo ưu thế cho nhà thầu tay trong”, ông Vũ nói.

Cũng theo ông Vũ, để chấn chỉnh hoạt động tư vấn đấu thầu, cơ quan quản lý có thẩm quyền ở địa phương cần siết chặt quản lý, nếu phát hiện sai phạm phải xử nghiêm minh. Chế tài đã đầy đủ, thẩm quyền cũng được phân cấp cho Chủ tịch UBND các địa phương, nhưng việc xử phạt chỉ dừng lại ở hình thức nhắc nhở, kiểm điểm rút kinh nghiệm thì không có sức răn đe. Cần cấm cửa một số đơn vị tư vấn, nhà thầu vi phạm mức độ nghiêm trọng.

Theo ông Phạm Đại Hải, một chuyên gia đấu thầu tại TP.HCM thì đấu thầu là nghề nghiệp chuyên nghiệp rất cao, bài bản, đòi hỏi người làm nghề phải có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm và đạo đức nghề nghiệp. Thời gian qua, bên cạnh các công ty tư vấn đấu thầu có năng lực, kinh nghiệm chuyên môn, hiểu biết pháp luật đầy đủ đã tư vấn rất tốt nhiều dự án, công trình xây dựng bảo đảm tiến độ, chất lượng, đúng luật, thì cũng xuất hiện rất nhiều thông tin khiếu nại về những cuộc đấu thầu không đảm bảo khách quan, minh bạch, có biểu hiện tiêu cực, thậm chí là thông thầu. Trong đó, có nhiều sai sót xuất phát từ tư vấn đấu thầu. 

Vị chuyên gia này cho rằng, nguyên nhân dẫn tới những sai sót có thể là do tư vấn không nắm vững chuyên môn, quy định pháp luật, hiểu biết nghề nghiệp không đầy đủ, dẫn tới chất lượng hồ sơ mời thầu, công tác chấm thầu, lựa chọn nhà thầu kém. Đáng ngại hơn là nguyên nhân chủ quan từ tư vấn dưới góc độ đạo đức nghề nghiệp kém, chủ yếu mang tính chất môi giới để dàn xếp giữa ý muốn của chủ đầu tư với các nhà thầu “sân sau”.

Để khắc phục tình trạng này, các cơ quan quản lý nhà nước  cần tăng cường kiểm tra, giám sát và kịp thời giải quyết các kiến nghị của nhà thầu chân chính. Bên cạnh đó, phải nêu cao trách nhiệm cá nhân người lãnh đạo đứng đầu địa phương về tính thượng tôn pháp luật, không can thiệt bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu.