Chị Đ.T. H. (54 tuổi, quê Bắc Giang) nhập Viện Sức khỏe Tâm thần Bạch Mai, trong tình trạng liên tục có cảm giác đau tức, nóng rát, cồn cào vùng thượng vị, hồi hộp, đánh trống ngực, ám ảnh mình mắc ung thư.

Hai năm trở lại đây, chị H. ngủ kém, trằn trọc khó vào giấc, thức dậy sớm (khoảng 4h sáng), kèm theo đó nóng rát thượng vị, lan sau lưng, đau tức. Nhiều nơi chẩn đoán chị bị trào ngược, có u trong dạ dày.

Chị thực hiện thủ thuật cắt dạ dày, dùng thuốc, thuyên giảm được 2 tuần các triệu chứng trên lại xuất hiện. Điều này khiến chị nghĩ mình bị ung thư, nảy sinh tâm lý chán nản, không hứng thú giao tiếp, không đi làm. Đi khắp các bệnh viện lớn ở Hà Nội, bệnh không khỏi, chị H. được bác sĩ tư vấn đến khám tại Viện Sức khỏe tâm thần. 

ThS.Trịnh Thị Vân Anh, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, qua thăm khám và khai thác tiền sử, chị H. được chẩn đoán bị rối loạn cơ thể hóa, chỉ định nhập viện điều trị.

Sau 2 tuần điều trị bằng thuốc kết hợp liệu pháp tâm lý, chị H. ngủ ngon hơn, đỡ than phiền về các triệu chứng cơ thể như đau bụng, nóng rát thượng vị, ngủ kém.

TS.BS Dương Minh Tâm, Trưởng phòng Rối loạn liên quan đến stress và sức khoẻ tình dục và giới tính (Viện Sức khỏe tâm thần) cho biết, rối loạn cơ thể hóa là thể lâm sàng của rối loạn dạng cơ thể.

Người bệnh có biểu hiện giống các bệnh về tim, tiêu hóa, phổi nhưng khám lại không ra bệnh ở những cơ quan đó. "Đau đớn ở các bộ phận cơ thể nhưng khám không phát hiện ra bệnh khiến người bệnh càng lo lắng, dẫn tới tâm lý ảnh hưởng", bác sĩ Tâm nói và cho biết bệnh thường gặp ở người hay chi ly, cầu toàn, khả năng chống đỡ yếu.

Triệu chứng của bệnh là đau đầu, choáng váng, đau vai gáy, triệu chứng giống như mắc bệnh tim, tim phổi, dạ dày, thần kinh, cơ xương khớp nhưng khi chụp chiếu lại không ra bệnh gì.

Để chẩn đoán bệnh, bệnh nhân cần đáp ứng 4 tiêu chí sau: Bệnh nhân có dấu hiệu bệnh từ 2 năm trở lên, bị dai dẳng than phiền về những triệu chứng cơ thể.

Người bệnh không tìm thấy tổn thương nào phù hợp với những khó chịu của cơ thể, luôn từ chối lời khuyên của bác sĩ là không có bệnh gì.

Luôn có xu hướng đi bệnh viện để tìm nguyên nhân, chữa hết triệu chứng của mình nhưng không tìm ra bệnh.

Bác sĩ Tâm cảnh báo, rối loạn dạng cơ thể không phát hiện, điều trị kịp thời sẽ dẫn tới mắc bệnh mãn tính, lạm dụng thuốc điều trị khác quá nhiều gây ra tình trạng kháng điều trị (điều trị không đáp ứng). Ngoài ra, nếu không phát hiện sớm người bệnh đi khám nhiều nơi dẫn tới tốn kém về kinh tế, lo âu, trầm cảm.

"Người bệnh cần điều trị bằng liệu pháp tâm lý. Ngoài ra, họ cần được thư giãn tập luyện và điều trị bằng thuốc theo tư vấn, chỉ định của bác sĩ", bác sĩ Tâm nói.

Để phòng bệnh, chúng ta phải loại trừ các yếu tố nguy cơ, cần giáo dục nhân cách từ khi còn nhỏ để tính cách trẻ mạnh mẽ, hạn chế nguy cơ gây bệnh. Ngoài ra, mỗi người cần quản lý stress trong cuộc sống, đồng thời luôn có tinh thần thoải mái là cách phòng bệnh rất hiệu quả. 

Khi thấy có triệu chứng cơ thể nhưng khám không ra bệnh, bác sĩ khuyến chúng ta cần phải nghĩ đến bệnh “rối loạn chức năng”, đi khám đúng chuyên khoa tâm thần.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, hiện nay, mô hình bệnh tật đang thay đổi, ngoài các bệnh truyền nhiễm thì các bệnh không lây nhiễm đang là gánh nặng bệnh tật lên tất cả các nước trên thế giới, không chỉ riêng quốc gia nào. Hằng năm, các ca tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm tới khoảng 74% các ca tử vong chung trên toàn thế giới.

Trong các bệnh không lây nhiễm thì vấn đề rối loạn tâm thần là rất phổ biến, đang có chiều hướng gia tăng và là nguyên nhân dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Năm 2019, Tổ chức Y tế thế giới ước tính, cứ 8 người thì có 1 người đang sống chung với rối loạn tâm thần, trong đó rối loạn lo âu và trầm cảm là phổ biến nhất.

Đáng chú ý, đại dịch Covid-19 đã gây ra một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần toàn cầu, làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng cấp tính, mạn tính và phá hủy sức khỏe tâm thần của hàng triệu người.

Vào năm 2020, số người bị rối loạn lo âu và trầm cảm đã tăng lên đáng kể và làm dấy lên lo ngại về tình trạng gia tăng các ca tự tử. Trong khi các dịch vụ phòng ngừa và điều trị hiệu quả sẵn có tại các cơ sở, nhưng nhiều người bị rối loạn tâm thần không được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc hiệu quả, làm gia tăng khoảng trống điều trị cho các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Chỉ khoảng 29% số người bị rối loạn tâm thần và chỉ 1/3 số người bị trầm cảm được chăm sóc sức khỏe tâm thần chính thức.

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% dân số, nghĩa là có khoảng 15 triệu người. Trầm cảm, lo âu chiếm tỷ lệ cao, tới 5 đến 6% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác như rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn tâm thần liên quan tới sử dụng rượu bia, ma túy và các chất gây nghiện khác.

Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe tâm thần vào khoảng 12%, tương đương hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Theo báo cáo cuối năm 2021 của UNICEF, đại dịch Covid-19 đã gây ra những lo ngại đáng kể đối với sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên. Theo số liệu ước tính mới nhất, cứ 7 em thì có hơn 1 trẻ vị thành niên từ 10-19 tuổi trên toàn cầu được chẩn đoán mắc rối loạn tâm thần.

Các bác sĩ khuyến cáo, ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời. Ông lê Minh Sang, chuyên gia y tế cao cấp của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam đánh giá, mặc dù Việt Nam có hơn 11 nghìn trạm y tế xã, phường nhưng chỉ 49% số trạm thực hiện được 80% danh mục chuyên môn kỹ thuật.

Bên cạnh đó, các trạm y tế chỉ cấp thuốc miễn phí cho người bệnh tâm thần phân liệt, động kinh và trầm cảm; không thực hiện được các dịch vụ khác như sàng lọc, trị liệu, phòng tái phát hay phục hồi chức năng.

Vì vậy, ông Lê Minh Sang khuyến nghị mở rộng bao phủ cung ứng dịch vụ, đồng thời chuyển đổi mô hình theo hướng lồng ghép, có điều phối; chăm sóc ban ngày dựa vào cộng đồng, đặc biệt cần phát triển và quản lý nguồn lực.

Trước những vấn đề sức khỏe tâm thần đang ngày trở nên nghiêm trọng ở nước ta, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025 tại Quyết định số 155/QĐ-TTg ngày 29/01/2022.

Nội dung của Kế hoạch nhằm tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng; đồng thời phát hiện sớm và quản lý điều trị các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế đang xây dựng riêng một đề án cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần là Đề án “Tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần” để trình Chính phủ phê duyệt làm cơ sở triển khai công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong giai đoạn sắp tới.

Về phía chuyên gia, theo TS. Nguyễn Thị Minh Đức, Trưởng khoa Nội thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, khi bị trầm cảm, người bệnh có biểu hiện khí sắc giảm, buồn; mất quan tâm, hứng thú với các sở thích và hoạt động trước đây; giảm năng lượng, giảm hoạt động.

Người bệnh thường mệt mỏi, không muốn làm gì nhất là vào buổi sáng; giảm tập trung, do dự không quyết đoán, giảm tự trọng và lòng tự tin. Một số có thể nhìn tương lai bi quan và ảm đạm; thấy bản thân là gánh nặng của gia đình; rối loạn giấc ngủ và hành vi ăn uống...

Phần lớn người bệnh lo âu, trầm cảm được người nhà đưa vào viện khi đã ở giai đoạn muộn, có những hành động vượt quá giới hạn bình thường bao gồm tìm đến cái chết.

Vậy nên, nếu một người cảm thấy có những dấu hiệu của lo âu, trầm cảm thì có thể tham khảo các cách sau để nhanh chóng vượt qua.

Trước những bất thường về tâm thần kinh, có người dễ dàng vượt qua, số khác lại không. Khi tâm trạng tiêu cực kéo dài liên tục quá hai tuần mà không có dấu hiệu tốt lên, người bệnh cần được chăm sóc y tế.

Khi cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, người bệnh có suy nghĩ đến cái chết, sự giải thoát thì nên tìm đến bác sĩ tâm thần kinh để được chẩn đoán, theo dõi và điều trị kịp thời.

Tham gia các hoạt động ngoài trời như leo núi, đi bơi, chạy bộ, làm việc tập thể ngoài trời... có thể cải thiện đáng kể mức độ linh hoạt, nhạy cảm của các giác quan và nâng cao sức khỏe tinh thần, giảm stress

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị lo âu, trầm cảm. Muốn hạn chế căng thẳng, mệt mỏi và thư giãn tinh thần, người lớn cần ngủ đủ 7-8 tiếng một ngày.

Ngoài ra, cần cân bằng các nhóm dưỡng chất, thức ăn đa dạng nhiều màu sắc để kích thích cảm giác thèm ăn. Người bệnh có thể bổ sung lợi khuẩn lactobacillus và bifidobacterium để dễ tiêu hóa thức ăn.

Đường ruột của những người bị stress, lo âu, căng thẳng thường bị thiếu các lợi khuẩn này. Ngược lại, những người đang mắc phải những bệnh lý mạn tính về đường tiêu hóa như khó tiêu chức năng, hội chứng ruột kích thích, viêm loét đại tràng... cũng thường có dạng rối loạn tâm thần (như rối loạn lo âu, trầm cảm...).

Bổ sung lợi khuẩn đường ruột mà cơ thể đang thiếu hụt có thể cải thiện các dạng rối loạn tâm thần ở mức độ nhẹ và vừa.

Các bài tập yoga vừa sức nhẹ nhàng có thể hạn chế tổn thương tâm lý, tăng cường mức độ linh hoạt của cơ thể, thả lỏng cơ bắp, xua tan lo âu, mệt mỏi và duy trì tâm thế điềm tĩnh.

Hít thở sâu thường xuyên có thể giúp bạn nâng cao sức đề kháng và đẩy lùi tình trạng các tình trạng tiêu cực này.

Người bệnh cần tìm bạn bè, người thân, đồng nghiệp để trò chuyện, chia sẻ thay vì thu mình lại "gặm nhấm" nỗi buồn. Lưu ý hướng vào các cuộc nói chuyện vui vẻ, tích cực, tìm giải pháp tốt cho tình trạng của bản thân.

Hạn chế các chất kích thích như rượu, bia, trà, cà phê và thức uống có caffein, nhất là vào buổi tối; ăn uống đúng giờ, không bỏ bữa; hạn chế sử dụng điện thoại, tivi và máy tính; không nên chơi điện tử.

"Để vượt qua lo âu, trầm cảm, mọi người cần phải biết trạng thái của mình và điều trị kịp thời, không nên kéo dài. Vì bệnh nặng thêm sẽ gây khó khăn cho điều trị", bác sĩ Minh Đức cho biết.