Phó tổng giám đốc BHXH Việt Nam, bà Đỗ Thị Xuân Phương cho biết, theo dự tính, đến năm 2024 quỹ BHXH có nguy cơ mất cân đối, do quá chênh lệch giữa chi và nguồn thu của quỹ, và đến năm 2037, nếu không có biện pháp cân đối thu chi, quỹ sẽ hoàn toàn cạn kiệt, mất khả năng chi trả.

Nguy cơ mất cân đối thu chi và vỡ quỹ thậm chí còn sớm hơn, sẽ rơi vào năm 2012 và 2034 theo tính toán của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam.

Theo bà Phương, nguyên nhân là do hiện nay chỉ có 20% lực lượng lao động tham gia BHXH trong khi số thuộc diện bắt buộc phải lên tới khoảng 78%.

Bên cạnh đó, mức đóng và thời gian đóng ngắn, trong khi mức hưởng lại cao, thời gian hưởng dài do tuổi thọ người hưởng lương hưu ngày càng cao.

Cụ thể, tuổi nghỉ hưu bình quân năm 2012 là 54,2 tuổi, trong đó có tới 52,3% nghỉ hưu trước tuổi.

Trước tình trạng này, cơ quan BHXH Việt Nam đề nghị Luật BHXH, từ năm 2016 cứ 3 năm sẽ tăng 1 tuổi nghỉ hưu, cho đến khi nam đủ 62 tuổi và nữ đủ 60 tuổi.

Ngoài ra, để hạn chế người xin nghỉ hưu sớm, bà Phương đề xuất sửa Luật BHXH theo hướng tăng tuổi đủ điều kiện nghỉ hưu do mất sức lao động lên 5 năm so với hiện nay (nam phải đủ 55 tuổi và nữ phải đủ 50 tuổi); đồng thời tăng tỷ lệ giảm trừ do nghỉ hưu trước tuổi từ 1% lên 2% tương ứng với mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi.

Cũng đề xuất tăng tuổi hưu từ năm 2016, nhưng ILO khuyến nghị Việt Nam tăng ngay tuổi nghỉ của lao động nam lên 65 tuổi và nữ lên 60 tuổi.

Tuy nhiên, là người trực tiếp tiến hành điều tra về các chính sách BHXH của Việt Nam, phân tích từ các số liệu điều tra, PGS.TS Giang Thanh Long (ĐH Kinh tế quốc dân) lại đưa ra một cách nhìn khác.

Theo ông Long, tăng tuổi nghỉ hưu cũng chỉ kéo dài được khả năng tồn tại của quỹ BHXH thêm một thời gian chứ không giải quyết được cái gốc của vấn đề. Theo PGS Long, kết quả khảo sát cũng cho thấy, có tới 53% số người nghỉ hưu từ 60 tuổi trở lên không muốn tiếp tục làm việc sau 60 tuổi vì vấn đề sức khỏe, 24,1% không muốn làm vì cho rằng đã có lương hưu. Điều đó cho thấy, tăng tuổi nghỉ hưu có phải giải pháp tốt khi năng suất, chất lượng lao động thấp.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang dần bước vào giai đoạn già hóa dân số, với tốc độ già hóa nhanh nhất khu vực. Tỷ lệ sinh thấp, tuổi thọ tăng, dẫn tới tỷ lệ người tham gia thị trường lao động và đóng quỹ BHXH sẽ tăng chậm, trong khi số người hưởng và thời gian hưởng ngày càng kéo dài là gánh nặng lên quỹ. ‘

Để giải quyết cái gốc, Chính phủ cần phải có biện pháp huy động được hơn 50% số lao động thuộc diện phải đóng BHXH bắt buộc nhưng lại không tham gia, sẽ đóng góp rất lớn vào nguồn thu’, PGS Long.

Đồng quan điểm này, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội Đặng Như Lợi cho rằng, làm sao phải thu đúng, thu đủ đối tượng chứ không phải tăng tuổi nghỉ hưu, chất lượng lao động không cao, lại gây áp lực với thị trường lao động khi lao động trẻ mới ra trường mất nhiều cơ hội.

Một số chuyên gia cũng cho rằng, những người làm trong lực lượng vũ trang, khi làm nhiệm vụ đã được hưởng hệ số lương rất cao rồi, khi nghỉ hưu, không còn phục vụ nữa thì nên giảm tỷ lệ hưởng lương hưu xuống như các đối tác khác. Còn nếu giữ mức cao như hiện nay, phần chênh lệch thì nhà nước phải bù bằng nguồn ngân sách khác, không thể lấy từ đóng quỹ của nhiều đối tượng khác, như thế mới công bằng.

Chia sẻ quan điểm với ông Đặng Như Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho rằng, cần tăng việc giám sát với các doanh nghiệp trong việc thực hiện đóng BHXH cho người lao động để tăng nguồn thu.

Xem xét đưa hành vi trốn đóng, chiếm dụng BHXH của doanh nghiệp để xử lý theo luật hình sự. Như vậy sẽ giảm được tỷ lệ nợ BHXH đang ngày càng gia tăng, lên tới gần 4.300 tỷ đồng hiện nay.

Ông Lợi cũng cho rằng, có thể còn tăng được nguồn thu rất lớn nếu giám sát được việc tính toán thu nhập tính BHXH tại các doanh nghiệp. Hiện nay, các doanh nghiệp thường tách tiền lương trả cho người lao động bằng các khoản phụ cấp ngoài lương, còn trong hợp đồng với người lao động chỉ ghi cao hơn mức lương tối thiểu một chút để làm căn cứ tính BHXH.

Nếu có biện pháp hạn chế được việc lách luật này, chi phí đóng BHXH sẽ tăng lên rất lớn để đóng góp vào nguồn thu cho quỹ.
"Còn việc tăng tuổi nghỉ hưu sẽ tiếp tục được nghiên cứu để đưa vào Dự thảo Luật BHXH sửa đổi trình Quốc hội xem xét trong thời gian sắp tới", ông Lợi cho biết.

Phan Long