Bệnh sốt xuất huyết lan rộng và khó kiểm soát

Sốt xuất huyết từ lâu đã trở thành vấn đề y tế nghiêm trọng không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh này hiện lưu hành ở hơn 130 quốc gia, với khoảng 400 triệu ca mắc và hơn 10.000 ca tử vong mỗi năm. Tại Việt Nam, sốt xuất huyết được ghi nhận lần đầu vào năm 1958 và nhanh chóng trở thành dịch bệnh lưu hành trên cả nước. Giai đoạn từ năm 2019 đến 2023 đã chứng kiến hai đợt bùng phát lớn, với số ca mắc năm 2022 đạt hơn 370.000 và 150 ca tử vong.

Tại tọa đàm "Phòng tránh sốt xuất huyết - Những giải pháp nào hiệu quả?" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 3/12, GS.TS. Vũ Sinh Nam, Cố vấn cao cấp về Sốt xuất huyết, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, Tổng Thư ký Hội Y học Dự phòng Việt Nam cho biết, trước đây, dịch bệnh chủ yếu tập trung ở Đồng bằng sông Cửu Long và ven biển miền Trung, nhưng quá trình đô thị hóa không kiểm soát và biến đổi khí hậu đã tạo điều kiện cho muỗi vằn - tác nhân truyền bệnh, lan rộng đến các khu vực mới như Đông Nam Bộ, Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và cả miền Bắc. 

“Thậm chí, những tỉnh miền núi vốn được xem là "miễn nhiễm" với bệnh này cũng đã ghi nhận số ca mắc, điển hình như Hà Nội với hơn 40.000 trường hợp vào năm 2022”, ông Nam thông tin.

Đặc điểm của muỗi vằn khiến việc kiểm soát chúng trở nên vô cùng khó khăn. Không giống muỗi truyền sốt rét thường sinh sống ở ngoài nhà, muỗi vằn ưa thích môi trường trong nhà và sinh sản ở những nơi chứa nước sạch - một yếu tố gắn chặt với lối sống của con người. Việc diệt muỗi và bọ gậy không thể chỉ dựa vào ngành y tế hoặc chính quyền, mà cần sự phối hợp chặt chẽ từ cộng đồng. Tuy nhiên, ý thức người dân ở nhiều nơi chưa cao, dẫn đến hiệu quả phòng chống còn hạn chế.

Thêm vào đó, tình hình biến đổi khí hậu và toàn cầu hóa cũng làm gia tăng thách thức. Nhiệt độ toàn cầu tăng, môi trường sống của muỗi ngày càng mở rộng. Cùng với đó, giao thông và du lịch phát triển mạnh mẽ đã góp phần đưa bệnh dịch lây lan nhanh hơn.

Với kinh nghiệm của một chuyên gia dịch tễ lâu năm tại Việt Nam, ông Nam cho biết hiện sốt xuất huyết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng. Sốt xuất huyết gây ra bởi 4 type virus khác nhau và sự phát triển, đáp ứng miễn dịch của mỗi type là rất phức tạp. Do vậy, việc dự báo cũng như đáp ứng tình hình dịch do các type virus đang gây ra là rất khó khăn.

Cũng tại tọa đàm, TS.BS. Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) cho biết, mỗi năm, Việt Nam có khoảng gần 200.000 trường hợp mắc, tạo ra gánh nặng về kinh tế cho người dân rất lớn. “Cách đây 7 năm, chúng tôi đã có một nghiên cứu đánh giá về tài chính cho công tác phòng chống sốt xuất huyết. Theo đó, mỗi người nhập viện tốn từ 6-10 triệu đồng, cộng với mỗi người nhập viện cần một số người nhà đi theo chăm sóc, tạo ra gánh nặng về kinh tế - xã hội rất lớn.

Từ trước tới nay chúng tôi vẫn biết vắc-xin là vũ khí hiệu quả nhất trong công tác phòng chống các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là công tác phòng chống dịch. Trong 58 bệnh truyền nhiễm, hiện có hơn 40 bệnh có vắc-xin. Vắc-xin sốt xuất huyết được cấp phép vào tháng 5/2024.”, TS.BS. Hoàng Minh Đức nói.

Kiểm soát từ căn nguyên

Để kiểm soát hiệu quả sốt xuất huyết, cần một chiến lược đồng bộ, kết hợp nhiều giải pháp từ cấp độ quốc gia đến từng gia đình.

Theo đó, TS.BS. Hoàng Minh Đức cho rằng, trước hết, việc nâng cao nhận thức cộng đồng phải được đặt lên hàng đầu. Các chiến dịch truyền thông về cách phòng chống muỗi vằn cần được triển khai mạnh mẽ, đặc biệt là tại các khu vực có nguy cơ cao. Người dân cần hiểu rằng việc loại bỏ các dụng cụ chứa nước sạch trong nhà hoặc che kín chúng là cách đơn giản nhưng hiệu quả để cắt giảm môi trường sinh sản của muỗi.

Bên cạnh đó, sự trở lại của Chương trình mục tiêu quốc gia về phòng chống sốt xuất huyết là cần thiết. Trước đây, chương trình này đã huy động hiệu quả mạng lưới cộng tác viên y tế tại các thôn, bản, xã để hỗ trợ công tác tuyên truyền và hướng dẫn thực hiện các biện pháp tiêu diệt vector truyền bệnh. Sau khi chương trình kết thúc vào năm 2020, số ca mắc bệnh đã gia tăng đáng kể, cho thấy vai trò không thể thay thế của các chương trình tổ chức quy mô quốc gia.

Do vậy, cần đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển y tế, đặc biệt là việc mở rộng tiêm chủng vắc-xin sốt xuất huyết. Loại vắc-xin của hãng Takeda vừa được cấp phép sử dụng tại Việt Nam là tín hiệu tích cực, nhưng để đạt hiệu quả cao, cần có chính sách hỗ trợ triển khai vắc-xin này rộng rãi. Tiêm phòng miễn phí hoặc với chi phí thấp sẽ khuyến khích người dân tiếp cận, đặc biệt ở các vùng nông thôn, nơi điều kiện kinh tế còn khó khăn.

Ông Dion Warren, Tổng giám đốc phụ trách khu vực Ấn Độ và Đông Nam Á (I-SEA) tại Takeda cho rằng: “Một trong những bài học quan trọng mà chúng tôi có thể áp dụng tại Việt Nam chính là tư duy xây dựng sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực công và khu vực tư nhân. Sự gắn kết này sẽ là chìa khóa để đạt được các kết quả bền vững trong việc phòng, chống các dịch bệnh, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với gánh nặng bệnh sốt xuất huyết”.

Ông Dion Warren nhấn mạnh mục tiêu là giảm thiểu, thậm chí tiến tới xóa bỏ hoàn toàn các ca tử vong do sốt xuất huyết từ nay đến năm 2030. Để đạt được điều này, ông đề xuất cần tăng cường sự phối hợp giữa khu vực công và tư, bao gồm các tổ chức y tế, hiệp hội y khoa, hiệp hội người bệnh, cũng như các tổ chức và doanh nghiệp tư nhân.

"Chúng ta cần đẩy mạnh hơn nữa công tác giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng về phòng, chống bệnh sốt xuất huyết. Như các chuyên gia đã nhấn mạnh, việc kiểm soát môi trường sống của muỗi vằn - tác nhân truyền bệnh - là yếu tố then chốt. Đặc biệt, chúng ta cần chú trọng việc loại bỏ các nơi đọng nước xung quanh khu vực sinh sống, nơi muỗi có thể sinh sản”, ông Dion Warren nói.

Bên cạnh đó, cần phổ biến rộng rãi các biện pháp phòng ngừa và hướng dẫn cụ thể cho người dân về cách bảo vệ gia đình mình. Điều này rất quan trọng, bởi bản chất của bệnh sốt xuất huyết là phức tạp và có khả năng bùng phát nhanh nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả.

Công tác này đòi hỏi sự chung tay từ các cơ quan chức năng, tổ chức y tế và toàn xã hội để đảm bảo môi trường sống an toàn và giảm thiểu tối đa nguy cơ lây lan bệnh dịch. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể đẩy lùi gánh nặng của căn bệnh này và xây dựng một môi trường sống an toàn, khỏe mạnh hơn cho mọi người dân.