Báo cáo “Xanh hóa gói điện năng - các chính sách mở rộng điện mặt trời ở Việt Nam” vừa được Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) hoàn tất với hàng loạt phân tích liên quan nhằm phát triển điện mặt trời trong điều kiện bức xạ mặt trời ở Việt Nam khá lớn và tiềm năng cho điện mặt trời đặc biệt cao ở miền Trung và miền Nam.

Bên cạnh đề xuất mức giá mua điện mặt trời vào lưới điện quốc gia là 15 UScent/kWh trong đất liền và 19 UScent/kWh ngoài hải đảo trong thời gian 20 năm, UNDP cũng khuyến nghị, cần hỗ trợ tài chính cho các hệ thống quang điện mặt trời độc lập cũng như hoà lưới ở các vùng sâu và hải đảo, đồng thời có các chính sách ưu đãi nhằm giảm chi phí đầu tư vào các nhà máy quang điện mặt trời, hệ thống điện mặt trời trên nóc nhà và các hệ thống quang điện mặt trời cộng đồng.

Hướng đề xuất cụ thể là việc trợ giá điện mặt trời được thực hiện bằng cách quy định EVN sẽ mua điện mặt trời của một số nhà máy được chấp thuận theo biểu giá ưu đãi và trợ giá “chéo” điện mặt trời từ các nguồn điện khác, chủ yếu là thủy điện, trong khi chờ quyết định biểu giá bán lẻ và các cải cách khác của ngành năng lượng. “Các biểu giá mua điện đề xuất cho các nhà máy điện mặt trời trong đất liền và ngoài hải đảo có thể kích thích đầu tư một cách hiệu quả”, Báo cáo viết, song cũng đồng thời nhắc tới giải pháp “bán đấu giá ngược” để lựa chọn các hệ thống điện mặt trời, đặc biệt để quyết định các dự án đầu tư lớn đầu tiên cho nhà máy điện mặt trời.

Cho rằng “trên thế giới, kỹ thuật và tài chính năng lượng tái tạo đang thay đổi tích cực và nhanh chóng, Việt Nam cần tiếp cận và tận dụng những đổi thay này”, ông Bakhodir Burkhanov, Phó giám đốc Quốc gia của UNDP tại Việt Nam khuyến nghị, Việt Nam cần có chính sách và hướng dẫn cụ thể nhằm khuyến khích việc áp dụng giao thông điện, túi ủ khí sinh học và lắp đặt các tấm quang điện mặt trời trên nóc nhà, như ở Tòa nhà Xanh của Liên hợp quốc tại Hà Nội, với chi phí sử dụng điện giảm đáng kể, nhưng lại góp phần bảo vệ môi trường.

Đến từ Bộ Công thương, ông Phạm Trọng Thực, Vụ trưởng Vụ Năng lượng mới và tái tạo (Tổng cục Năng lượng) cho hay, Chiến lược Phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam có mục tiêu chung là giảm 25% lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam và phần lớn các hộ gia đình sẽ được tiếp cận các dịch vụ năng lượng đáng tin cậy, bền vững và hiện đại với giá cả phải chăng vào năm 2030.

Một trong những trọng tâm của chiến lược này là ưu tiên các công nghệ đã được công nhận trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, bao gồm thủy điện, năng lượng gió, mặt trời, năng lượng sinh khối và khí sinh học. Mục tiêu cụ thể là đưa tổng công suất nguồn điện mặt trời từ mức không đáng kể hiện nay lên 850 MW vào năm 2020; 4.000 MW năm 2025 và 12.000 MW năm 2030 (tương đương tỷ trọng điện mặt trời chiếm 0,5% tổng sản lượng điện sản xuất ra vào năm 2020; 1,6% năm 2025 và 3,3% năm 2030).

Để đạt mục tiêu đó, Bộ Công thương đang xây dựng chính sách theo hướng thành lập quỹ phát triển năng lượng bền vững sử dụng các nguồn từ ngân sách nhà nước, phí môi trường đối với nhiên liệu hóa thạch và các nguồn khác; chính sách giá điện và đảm bảo đầu tư: xây dựng giá bán điện cho các dạng năng lượng tái tạo nối lưới hay quy định các đơn vị điện lực có trách nhiệm mua toàn bộ lượng điện năng sản xuất từ năng lượng tái tạo.

Ngoài ra, Bộ Công thương cũng dự tính sẽ quy định các đơn vị phát điện có công suất lớn hơn 1.000 MW (không tính BOT) sẽ phải phát triển nguồn điện năng lượng tái tạo với tỷ lệ tương ứng bắt buộc như đến năm 2020 không thấp hơn 3%; năm 2030 không thấp hơn 10%; năm 2050 không thấp hơn 20%. Đồng thời, các đơn vị phân phối điện có tỷ lệ điện năng mua từ các nguồn năng lượng tái tạo không thấp hơn 5% đến năm 2020; 10% năm 2030 và 20% năm 2050.

Cũng nhằm phát triển mạnh mẽ năng lượng tái tạo, trong đó có điện mặt trời, các chuyên gia cho rằng, việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong ngành điện là một nguyên nhân gây phát thải khí nhà kính trong tương lai.

“Sản xuất điện ở Việt Nam vẫn sẽ phụ thuộc vào than và than là nguyên nhân chủ yếu gây phát thải khí nhà kính. Điều này đồng nghĩa với việc Việt Nam đi ngược lại xu hướng trên thế giới”, ông Bakhodir Burkhanov nói và cho hay, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ bị thu hẹp đầu tư do điện than là hiểm họa môi trường đối với quốc gia và toàn cầu trong những thập niên sắp tới.

Nhận xét của các chuyên gia trong Báo cáo cũng cho thấy, điện than thường được coi là nguồn điện rẻ và gánh nặng lớn do điện than gây ra thường không được tính đến trong các lựa chọn chính sách và ngân sách. Việc sản xuất điện đốt than ở Việt Nam vẫn được gián tiếp trợ giá bằng thủy điện giá rẻ và một vài cơ chế khác. “Nếu giá các-bon ở mức 5 hay 10 USD/tấn để minh họa cho việc loại bỏ dần các khoản trợ giá nhiên liệu hóa thạch và tính gộp các chi phí sử dụng các phương tiện than vào giá điện đốt than sẽ có ý nghĩa quan trọng làm cho các hình thái năng lượng tái tạo khác nhau có tính cạnh tranh và giúp thu hút được đầu tư tư nhân trong nước và quốc tế trong sản xuất điện mặt trời”, Báo cáo viết.